İbrahim GÜÇLÜ
Bundan 61 yıl önce (11 Eylül 1961), Kürdistan’ın Güneyin de bütün Kürdistan parçalarını etkileyen bir milli devrim hareketi başladı. Bu milli Devrim hareketi, Kürdistan tarihindeki milli hareketlerin bir sentezi konumundaydı. Bu bağlamda ahlaki ve milli olarak bütün parçalardaki ve dünyadaki Kürtleri temsil eden bir devrim hareketiydi.
EYLÜL MİLLİ DEVRİMİNİN TARİHİ ARKA PLANI
Kürdistan tarihinde, Eylül Milli Devrim’inden önce, gerçekleşen önemli mili devrim hareketleri vardır.. Bu Kürdistan’daki Milli Devrim Hareketlerinin hepsinin amacı, Kürdistan’ın Bağımsızlığı, milletimizin özgürlüğü olmuştur.
Kürdistan Eylül Milli Devrim‘inin öncelleri olan devrimler: Kürdistan’ın Kuzeyinde Dr. Nuri Dersimi öncülüğünde 1919 yılında Koçgiri’de gelişen milli devrim, İstiklal Örgütünün öncülüğünde ve Şeyh Sait Efendinin liderliğinde devam eden 1925 Milli Devrimi, 1932’de İhsan Nuri Paşa Öncülüğünde devam eden Ağrı Milli Devrimi, 1938 yılında Seyit Rıza öncülüğünde Dersimde devam eden Milli Devrim; Kürdistan’ın Güneyin’de Barzaniler ve Şeyh Mahmur Berzenci öncüğündeki milli devrimler, başka yerel milli devrim hareketleri Kürdistan’ın sonuç almamış devrimleridirler.
Kürdistan’da Eylül Devrimi, 20 Yüzyılın başlarından Şeyh Abdulselam Barzani öncülüğünde kurulan reformcu Otonom yapılanma, Kürdistan Doğusunda Sımko Ağanın geçici egemenlik dönemi ve Kürdistan Mehabad Cumhuriyetinin kuruluşundan sonra, Otonominin, Kürtlerin egemenlik ve iktidar sisteminin kuruluşuna analık etti.
EYLÜL MİLLİ DEVRİM ÖNCESİ KAZANILAN MEVZİ: ANAYASA’DA İKİ MİLLETİN VE İKİ MİLLETİN DİLİNİN RESMİ DİL KABUL EDİLMESİ
Eylül Milli Devrimi çok önemli tarihsel gelişmelerin sonrasında tezahür eden Kürdistan’ın Güneyi’ndeki milli bir devrimdir.
Bilindiği gibi, Kürdistan’ın Efsanevi Lideri Mele Mustafa Barzani de Kürdistan Mehabad Cumhuriyeti’nin kurucusu ve Genel Kurmay Başkanıydı. Ne yazık ki, Kürdistan Mehabad Cumhuriyeti’nin yaşamı uzun sürmedi. Sovyetler Birliği, ABD, v İngiltere ile dünyanın paylaşılması konusunda anlaşma sağlayınca, İran ABD ve İngiltere, genel olarak Batı’nın nüfuzuna ve egemenliğine terk edildi. Bunun üzerine, Sovyetler Birliği, İran’ı terk etti. Kürdistan Mehabad Cumhuriyeti’nin kuruluşuna destek olmasına, hatta bu konuda teşvik edici olmasına rağmen; Kürdistan’a ihanet ederek, Kürdistan Mehabad Cumhuriyeti’ni, İran’ı saldırısını ve barbarlığına terk etti.
Bu gelişme, Kürdistan Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı ve diğer hükümet yöneticilerinin önüne yeni bir durum çıkardı. Yeni bir karar almak zorundaydılar. Ya Sömürgeci İran Devletine karşı savaşılacak, ya da İran’a karşı sivil direniş gösterilecekti.
Kürdistan Mehabad Cumhuriyeti liderliği, sivil direnişe karar verdi. Mele Mustafa Barzani’i Kürdistan Cumhurbaşkanı Qazi Mihemed’e direniş önermesine rağmen, liderliğin kararı farklı oldu. O zaman Kürdistan lideri Mele Mustafa Barzani ve arkadaşlarının Sovyetler birliğine geçişine onay ve karar verildi.
Mele Mustafa Barzani, 500 dava arkadaşıyla, uzun bir yürüyüşten sonra Sovyetler Birliğine geçtiler. Orada milli davanın savunuculuğunu yapmaya başladılar.
Kürdistan lideri ve arkadaşları Sovyetler birliğine geçmeden önce, Ağustos 1946 yılından Irak Kürdistan Demokrat Partisi (IKDP) kuruldu. Parti, genel başkanı Mele Mustafa Barzani ve arkadaşları Sovyetler Birliğine geçtikten sonra, parti milli faaliyetlerini yoğunlaştırdı.
Kürdistan’da ve Kürdistan dışında milli faaliyetler devam ederken, 1958 yılında Kürdistan Hareketinin de etkisiyle Irak’ta yönetim değişikliği oldu, Abdulkerim Kasım yönetimi ele geçirdi. Abdulkerim Kasım öncülüğündeki Irak yönetimi, Irak’ta var olan temel sorunları ve özellikle de Kürdistan Meselesini çözmeyi ilk planda ele aldı. Bunun içinde Kürtlerin muhataplığını kabul etti. Bu nedenle Kürdistan Lideri Mele Mustafa Barzani’yi Irak’a davet etti. Mele Mustafa Barzani bu daveti kuşkuyla değil, cesaretle karşıladı. Irak’a Mısır üzerinden döndü.
Kürdistan Lideri Mele Mustafa Barzani geldikten sonra, Irak Merkezi yönetimi, KDP’yi legal parti olarak kabul etti. Anayasa değişiklik yaptı. Yeni anayasa üniter devlet yerine, adem-i merkeziyetçi, çoğulcu devlet sistemini benimsedi. Irak’ın Arap ve Kürt milletinden oluştuğu, Arap ve Kürt dilinin de devletin iki resmi dili olduğu kabul edildi.
Bu yeni anayasaya göre, Kürdistan’da Kürtlerin egemenlik ve iktidar yapılanması, Otonomiye evet denilmesi anlamına geliyordu.
Bu gelişme, Kürtlerin, KDP ve liderinin Eylül Devrim öncesi kazandığı büyük milli siyasi bir mevzi anlamına geliyordu.
Bu değişme ve yeni anayasa, Kürdistan’ın genelinde sevinç kaynağı olduğu gibi, şevkle ve açık yüreklilikle desteklendi.
Ne yazık ki Yeni Anayasanın yapılışının üzerinde 2 yıl geçtikten sonra, Irak Arap milliyetçi ırkçılığı hortlamaya, üniter Arap Devletinin yeniden işlerliği gündeme girmeye başladı.
Bu gelişmelere hazırlıklı olan KDP, Mele Mustafa Barzani’nin öncülüğünde 11 Eylül 1961 yılında Eylül Milli Devrimini başlattı.
İÇ İHANETİN GELİŞMESİ, BAŞARISI VE ALDIĞI OLUMLU SONUÇ…
Eylül Milli Devrimi, Baas Diktatörlüğüne karşı kısa sürede büyük başarılar elde etmeye başladı. Baas Rejimi, Irak Merkezi Hükümeti Eylül Devrimi karşısından büyük mevziler kaybetti. Ama bu savaşta karşılıklı büyük kayıplar oldu.
Eylül Milli Devriminin devam ettiği süreçte, büyük bir olumsuzlukla karşılaşıldı. Bu olumsuz gelişme, 1964 yılında parti içinde ortaya çıkmaya başlayan sorunların, büyük çelişkiye dönüşmesi, partide İbrahim Ahmet ve Celal Talabani öncülüğünde bir grubun partiden kopuşu, bu grubun Baas Rejimi yanında Kürt Milli Devrim Hareketine karşı pozisyon almaları ve savaşmalarıdır.
Bütün bunlara rağmen Mele Mustafa Barzani ve KDP öcülüğündeki Eylül Milli Devrim Hareketi, Baas Diktatörlüğünü, Irak Devletini yenilgiye uğrattı. Irak Merkezi Yönetimi, 11 Mart 1970 tarihinde Kürtlerle, onların lideri Mele Mustafa Barzani ve partileri KDP ile anlaşmak zorunda kaldı. Kürdistan Otonomisinin kuruluşuna onay verildi. Kürtlerin egemenliği ve iktidarı benimsendi. Irak genelinde Ortak iktidar paylaşımı yoluna da gidildi.
Sonuç olarak diyebiliriz ki, Eylül Milli Devrimi olumlu sonuçlandı, Kürdistan’da Otonominin kuruluşuyla noktalandı.
Eylül Milli Devrimi, 1975 yılında ABD, İran, Sovyetler birliğinin ihanetiyle yıkılsa bile, daha sonra ki tarihi gelişmelere, Mayıs Milli Devrimine, Kürdistan Federe Devletininin kuruluşuna analık etti.
Yaşasın Kürdistan Eylül Milli Devrim Hareketi.
Diyarbekîr, 13 Eylül 2022
