AÇIKLAMA
Koçgirizade Alişer Efendi’nin Paris Konferansı’na gönderdiği iki mektubunun Arap alfabesiyle orijinal elyazmaları, transkripsiyonları, günümüz Türkçesi’ne uyarlanmış halleri ve Zazaca çevirileri bir ön açıklama ile Vate dergisinin 59. sayısında yayınlandılar.
Mektupların yayınlanması geniş ilgi gördü, farklı çevre ve kişilerden görüş ve öneriler geldi. Genellikle olumlu olan görüş ve önerilerin yanında kimi eleştiriler de vardı.
Aynı sayıda mektuplarla ilgili bir bilgilendirme yazısı da yeralmaktadır. Burada mektupların kaynağı ve transkripsiyolarında yaşanan zorluklar hakkında bilgi veriliyor, okunamayan yerlerin olduğu belirtiliyor ve bundan kaynaklanan yanlışların olabileceği ifade ediliyordu.
Doğrusu gelen görüş ve önerilerin yararı oldu, az sayıda da olsa okunamayan ve yanlış transkribe edilen yada sehven yazılamayan tarih ve kelimelerin farkına varıldı. Görüş ve önerileriyle katkıda bulunanlara teşekür ediyorum.
Belirtmek gerekir ki daha önce transkribe edilmiş belgeler üzerinde çalışmak kolaydır. Hem doğrularına hem de emeğine ortaksınız. Ayrıca daha önce transkribe edilmiş bir belgede yaşanan maddi hataları daha rahat görürsünüz. Bu durumda doğru olan bunları birinci elden transkribe eden kişi/kişilerle paylaşmaktır.
Gelen görüş, öneri ve eleştiriler doğrultusunda sözkonsus belgelerde gördüğümüz eksiklikleri gidererek daha geniş okuyucu kitlesine ulaşmalarını sağlamak için yeniden yayınlamak istiyoruz.
Mehmet Selim Uzun
.
DI BELGEYÎ TARÎXÎ: DI MEKTUBÎ ELÎŞÊRÎ
Mehmet Selim Uzun
Derheqî Mektuban De
Ez wazen derheqî mektubanî Elîşêrî ke na hûmarê Vateyî de vejîyênî tayê melumat bidî wendoxan. Ez bawer ken yew het ra zî dayîşî nê melumatî elzem o.
Ez vana qey payîzî 2010î bi, birêz Munzur Çemî, mi rê telefon kerd, va: ”Mi dest de, di mektubî Elîşêrî estî, bi alfabeya erebkî nusîyayî la tirkî (usmankî) yê. Ez to rê bişawî, ti eşkenî nê mektuban transkrîbe bikerî, yanî açarnî alfabeya latînkî.” Mi zî va: ”Baş o, mi rê bişaw, ez biewnî tira, eke ez eşkaya, ez transkrîbe ken.” Keyeyî ey awan bo, kopyayî mektuban mi rê şawit. La semedo ke kopya bî, wendişî înan zehmet bi, heta wendişî tayê cayan nemumkun bi. Ez ey ra persa: ”Nusxeya hîna baş çin a?” O wext ey derheqî mektuban de hîna hîra melûmat da mi. Ey va: ”Nê mektubî Evîn Çîçek xanime mi rê şawitî û semedê transkrîbsîyonî mi ra ardim waşto. Yew merdimî açarnayî alfabeya latînkî la qenatî mi de tede kêmaneyî û xeletî estî. Ez, Evîn Çîçek xanime ra persen, eke waşt wa a bi xo to rê orîjînalî mektuban bişawa.” Ney ser o badê çend rojan Evîn Çîçek xanime mi rê telefon kerd. Mi soz da aye ke ez ci rê ardim bikerî. Evîn Çîçek xanime sey kopyaya dijîtal nê her di mektubî mi rê şawitî.
Mi nê her di mektubî alfabeya erebkî ra açarnay alfabeya latînkî. Dima ra zî mi ziwanî mektuban kerd tirkîya ewroyine. Mi hem metnî usmankî û hem zî metnî tirkîya ewroyine Evîn Çîçek xanime rê peyser şawitî. Evîn Çîçek xanime va: ”Ez nika hereketî Qoçgirî ser o xebitêna. Xebata mi do sey kitabî çap biba. Heta kitabî mi çap nêbo ez rîca ken ti nê belgeyan (mektuban) cayêk de çap nêkerî yan zî nêdî kesî.” Mi zî va: ”Baş o, ez bi xo sey prensîbî ney rê hurmet kena, heta çap bibî wayîrî nê belgeyan ti ya. La ez hêvî ken, seke ti vana, nê belgeyî demêkî kilmî de bikewî destî wendoxan. Heta mumkun o ganî merdim belgeyanî tarîxîyan herey nêverdo. Ez bi xo çap nêken, nêdan kesî zî la wexto lazim bo ez fek ra behsî nê belgeyan kena. Ez ney zî xo rê sey heqî vînena.” Pêkerdişî min û Evîn xanime wina bi.
Beyntar ra 8–9 serrî vîyertî. Ez bi xo girêdayeyî pêameyîşî menda. Mîyanî nê wextî de tena wexto ke îcab kerdo mi behsî nê mektuban kerdo. Labelê, mi zaf embazan ra eşnawito ke tayê merdiman konferans û semîneran de behsî nê belgeyan kerdo. Heta mi sewbîna çîyî bînî zî eşnawitî. Zaf merdiman (înan mîyan de tayê kesî ke Dêrsim, Qoçgirî û no munasebet a Elîşêrî ser o cigêrayîşan kenî zî tede) zaf rey nê belgeyî mi ra waştî. Mi zî înan ra vato ke mi soz dayo Evîn Çîçek xanime û heta kitabî aye nêvejîyo, ez belgeyan nêdan kesî.
Seke mi cor ra vat, beyntar ra 8–9 serrî şîy la kitabî Evîn Çîçek xanime hema ra zî çap nêbîyo. Reya peyêne ke ez persaya (12.11.2018), aye va: ”Kitabî mi 5 cildî ser o do yan aşma peyêne ya 2018î de yan zî aşma verêne ya 2019î de Îstanbul de çap bibo.”
Ez wayîrî sozî (qewlî) xo vejîyaya û girêdayeyî pêameyîşî menda. Kitabî Evîn Çîçek xanime û na hûmarê kovara Vateyî hema-hema eynî wext de vejîyênî. La wina nêbo zî seba her çî yew mudet esto. Heqî kesî çin o ke belgeyanî winasîyan yew mudeto derg hepis bikero.
Şekil û Muhtewayî Mektuban
Nê her di mektubî bi dest ameyî nuştene. Yan Elîşêrî bi xo, yanî bi destî xo nuştî yan zî dayî nuştene. No war de merdim nêeşkeno çîyeko qetî vaco. Her di mektubî zî merkezî Kurdîstan Tealî Cemîyetî (Îstanbul) rê ameyî şawitene. Mektuba dîyine bi wasitayî Îstanbul de Kurdîstan Tealî Cemîyetî Serekî Delegasyonî Neteweyî yê Konferansî Pêroyî Şerîf Paşayî rê ameya şawitene. Beno ke mektuba verêne zî Konferansî Parîsî rê ameya şawitene. Çunkî, her di mektubî zî arşîvî Konferansî Parîsî de estî û uca ra ameyî kopya kerdene.
Seke mi va, mektubî bi dest ameyî nuştene, destxet yanî stîl zaf baş nîyo, tayê cayî şîy hewn a û ancax bi îmkananî teknîkîyan merdim eşkeno biwano. Xora wendişî destnuşteyanî bi alfabeya erebkî xoser zehmet o. Ma zaf ser o vindertî la reyna zî tayê cayî nêamey wendene. Nê semedî ra transkrîbsîyonî de û pabesteyî ney zî tadayîşî de beno ke tayê kêmaneyî bibî. Heto bîn ra hem hetî îmla û hem hetî îfadekerdişî ra mektuban de zehmetî estî. Mavaji, cumleyî zaf derg î, babetî (mewzuyî) têmîyankerde yî, pêragiradayîşî cumleyan de zehmetî esta, tayê cayan de tayê çîyî baş fehm nêbenî ûsn. Elîşêrî mektubî bi stres û ecele nuştî û wina aseno ke nuştişî ra pey rind kontrol nêkerdî. Xora mabênî tarîxî nuştişî mektuba verêne û dîyine de 4 rojî estî.
Seba ke usmankî ra kirmanckî (zazakî) û tirkîya ewroyîne kerdişî metnan xeylê zehmet bi û seba ke metnî hîna weş fehm bibîy mi tayê cayî rast kerdî yan zî mi ser o çîyî zîyade kerdo. Nê mudaxeleyî winasî mi mîyanî parantezî koşeyinî […] de nuştî. Mi nêwaşto zaf mudaxele bikerî, heta mi ra ameyo ez girêdayey eslî metnan menda, la tayê cayan de ez mecbur bîya mi no metod ra îstîfade kerdo. Tayê cayan de akerde nîyo ke nuştox wazeno se vaco. Nê cayî mi goreyî fehmkerdişî xo, tercume kerdî. Ziwanî mektuban goreyî ê wextî zî ziwanêko (usmankîya) giran o. Tercume de, hem kirmanckî (kirdkî) hem tirkî de, mi kelîmeyî ke zaf newe yî û wendoxî normalî rê xerîb yenî ra îmtîna kerdo.
Elîşêrî, mektuba verêne 3yî adare 1920 de, nameyî serekî şûbeyanî Kurdîstan Tealî Cemîyetî yê Sêwas, Zara, Umranîye ser o û bi îmzayê Qoçgirîzade Elîşêrî şawita. Peynîyey mektube de mor esto la nuşteyî serî morî nêwanîyeno. Mektuba dîyine zî 7î adare 1920 de şawita. Na mektube zî nê kesan îmza kerda: Reîsan ra Tuzlucazade Mehmed Ferîd Îbrahîm, reîsan ra Muhammed Munzur, Mehmed Emîn, reîsî eşîretê seyyîdan yê Dêrsimî Îdare Îbrahîm, reîsî eşîretê şêx hesenan Seyîd Riza. Badê nê nameyan sey temsîlkarî heme miletî kurdan ke mintiqayanî Dêrsimî û Erzingan de, Qoçgirî, Qangal, Darende û Akçadaxî de manenî îmzayê Qoçgirîzade Elîşêrî esta. Nê nameyan ra pey zî mor esto la ser o çi nuşte yo nêwanîyeno. Wina aseno ke badê cû rîpelî hîrêyinî de nê merdiman zî mektube îmza kerda: Reîsanî Qoçgîrî ra Mehmed Kamil, reîsanî eşîranî Qoçgîrî ra Mahmud, serekanî eşîran ê ke Erzingan de muqîmî ra Mustafazade Husên. Tewr peynî de zî yew nameyî franskî het no îbareyo franskî esto: “W. Lewandgs, seba tercumeyî.”
Seke ma zanî Konferansî Parîsî yan zî Konferansî Parîsî yê Aştîye18î çeleyê 1919î de Parîs de dest pêkeno û heta 21î çeleyî 1920î dewam keno. La tarîxî nuştişî mektuban 3yî adare 1920 û 7î adare 1920 o. No war de zî nezelalî esta. Xora wendişî tarîxî nuştişî mektuban de zî zehmetî esta. Xeyrî mi çendna merdiman zî tarîxî nuştişî mektuban kontrol kerdo. Goreyî qenatî mayê muşterekî nê mektubî 3yî adare û 7î adare 1920 de nusîyayî. Heta bi franskî kilmnusî (özetî) nê mektuban arşîvî Konferansî Parîsî de esto. Ê kilmnusî de zî tarîxî nuştişî mektuban 3 û 7î adar o.
Nê mektuban de yew nuqtaya balkêşe zî na ya:
Seke ma zanî Elîşêr bi xo elewî yo û bi elewîtîyê xo zî serfîraz o. La
mektubanî xo de yew ziwano dînî (îslamî û sunî) xebetneno. Heta Quran ra di
ayetan û sewbîna çimeyanî dînîyan referens dano. Beno ke zaf merdimî sebebî ney
meraq bikerî.
Goreyî mi di sebebî ney estî.
Yew: Elîşêr, kurdan yekpare sey yew miletî vîneno. Elewî, sunî û heme mezheb û
bawerîyanî bînan ra kurdan sey ”yew milet” (Kürt milleti) û erdî înan zî sey
yew welatî (ezeli vatanımız Kürdistan) terîf keno. Mektuba xo ya verêne de wina
vano: ”Kurdîstan Kurdîstan o. [Kurdîstan] hetî nîjadî ra û dînen yewpare yo û
parçe nêbeno”. Goreyî Elîşêrî ê demî de erdî Kurdîstanî ser o 8 mîlyon kurdî
ciwîyenî. Xora têkilî û xebatê ey zî no çarçewe de yê. Seke ma cor ra vatibi,
Kurdîstan Tealî Cemîyetî û heme teşkîlatanî kurdan yê ê wextî de eleqe û xebatê
ey estî. Ma zanî ke serekî Kurdîstan Tealî Cemîyetî Seyîd Ebdulqadir (ke eynî
deme de serekî Şûrayê Dewlete yê Usmanîyan bi) yew het ra zî şexsîyetêko dînî
yo, eslî xo Wan ra yo û lacî Şêx Ûbeydullah Nehrî yo.
Di: Elîşêr, sere ra hemberî (duştî) Îttîhed û Tereqî yo. Hem awankerdişî Îttîhed û Tereqî de hem zî heta amey îqtîdar sîyasetmedar û roşnvîranî kurdanî ê demî ra zaf kesan (Dr. Ebdullah Cewdet, Îsheq Sukûtî, Zîya Gokalp ûsn.) mîyanî Îttîhed û Tereqî de ca girewto. La qaso ke ez bi xo zana Elîşêr û kesî ke dormeyî ey de bî mîyanî xebatê Îttîhed û Tereqî de ca nêgirewto. Elîşêr, Îttîhed û Tereqî sey turkçî û pantûranîst vîneno. Mektubanî xo de zî ney eşkera vano. Goreyî Elîşêrî, Îttîhed û Tereqîperwerî seba kurdan û miletanî bînan îdarekerdoxanî usmanîyan ra hîna zaf xidar û tehlukeyin ê. Na mana de dewrî usmanîyan zî dewrî Îttîhed û Tereqîperweran ra nîsbeten hol o. Qet nêbo erdî kurdan sey Kurdîstanî name beno, kurdî înkar nêbenî. Qetlîam û terteleyî armenîyan seba kurdan yew mesajêko tarîxî yo. Elîşêr na rewşe û tehlukeyo ke vernîyê miletî kurdî de esto rind vîneno. Ney ra hemberî Îttîhed û Tereqîperweran, ê ke wazenî usmanî û saltanat dewam bikerî de, îttîfaq wazeno. Heta yan 1978 de yan zî 1979 de bi, yew mektuba ey Aydinlik de vejîyabî. Na mektuba xo de Elîşêrî hemberî Îttîhed û Tereqîperweran û heme pantûranîstan yew cephe pêşnîyaz kerdên.
Transkrîbekerdişî nê mektuban de birêz Zulkuf Xoceyî (Zulkuf Demîrtaşî) zaf hetkarîyê mi kerda. Keyeyî ey awan bo! Homa îlm, îrfan û ferasetî ey daîm bikero. Zulkuf Xoceyî mîyanî serranî 1968/69–1973 de Unîversîteyî Bexdadî Fakulteyî Edebîyatî de wendo û kombîyayîşî newesênî (21.04.2011-24.04.2011 Dîyarbekir) ra nat endamî Grûba Xebate ya Vateyî yo. Ez ey rê zaf teşekur ken.
.Alişer Efendi ve Zarife Hanım
Elîşêr û Zerîfe Xanime
Derheqî tarîxî bîyayîşî Elîşêr û Zerîfe Xanime de ma dest de zanayîşêko qetî çin o. La goreyî Nûrî Dêrsimî, Elîşêr 1865 de nahîyeyî Qoçgirî Umranîye de ameyo dinya. Eşîretê şêx hesenan ra yo. Elîşêr û Zarîfe Xanime merdimî yewbînan ê. Elîşêrî Sêwas de mekteb wendo. Yew deme sey katibî memurî kerda. Goreyî Munzur Çemî, Elîşêr dewê Qoçgirî Azgêr de ameyo dinya. Şarî ey ra vatên Elîşêr Efendî û Zerîfe ra zî vatên Zerîfe Xanime. Wexto şehîd bi emrî Elîşêrî nêzdîyê 70 serrî bi.
Elîşêr welatperwerêko pîl û namdar o. Tarîxî miletî kurdan yê seserrê 20. de ca û rolî ey zaf muhîm o. Qoçgirî, Dêrsim, Erzingan, Sêwas û pêroyî na mintiqa de seba miletî xo zaf xebat kerda û mucadele dayo. Sîyasetmedar, organîzator, xetîb û dîplomat yew şexsîyet o. Kurdîstan Tealî Cemîyetî zî tede heme cemîyet û welatperweranê kurdan yê ê demî de eleqeyê xo esta. Rûs û armenîyan de têkilîya sîyasî û dîplomatîk ronaya. Heto bîn ra Elîşêr şaîr û edîb o, kurmanckî û tirkî zaf şîîrî nuştî.
Cuyî (heyatî) Elîşêr û Zerîfe Xanime zî zaf balkêş o. Tena sey cinî û camêrdî pîya heyat nêvîyarnayo la mucadeleyo milî de hemberî dişmenî de hertim sey di embazan pîya mucadele dayo. Zerîfe Xanime propagandîste (bi taybetî zî mîyanî cinîyan de), cesure û şerkere bî. Qicî (domanî) înan çin bî.
Elîşêr û Zarîfe Xanime 9î temmuze 1937 de nêzdîyê Axdadî (dewê Seyîd Rizayî) de sênê (virardê) koyî Tujîkî/Sultan Bawayî de yew mixara de ameyî şehîdkerdene. Nameyî na mixara o wext Mixara Pelaxine bî-yo. Nika şar ekserîya bi ”Mixara Elîşêr Efendî” name keno. O ke dewlete de qisey keno û plan keno Rayvero Qop o. Ê ke şinî zere û na mixara de Elîşêr Efendî û Zerîfe Xanime şehîd kenî Zeynel, Mistê Sîre û embazî înan ê. Hêverî bi sîleh înan kişênî û dima ra sereyî Elîşêr û Zerîfe Xanime tira kenî. O ke sereyî Elîşêrî beno dano mîralay (albay) Nazmî Sevgenî Zeynel o. Keso ke fotografî sereyî Elîşêrî anceno û dano rojnemeyan mîralay Nazmî Sevgen o. Dewlete, Zeynelî bi 100 zerdan xelat kena. La Zeynel yew demî ra pey kerdenî xo ra poşman beno. 1938 de sere dareno we û hemberî eskerî tirkan bi aşman a dano pêro. Peynîye de bi guleyî mîtralyozî tirkan kişîyeno. Zeynel şerkerêko zaf namdar beno.
Konferansî Parîsî yê Aştîye
Konferansî Parîsî (18 Çele 1919)
Elîşêr mektubanî xo de Konferansî Parîsî sey Konferans, Konferansî Pêroyî yê Aştîye, Konferansî Aştîye yo Edil, Konferansî Aştîye, Meclîsî Aştîye yê Pêroyî name keno.
Konferansî Parîsî yan zî Konferansî Parîsî yê Aştîye18î çeleyê 1919î de Parîs de dest pêkerd û heta 21î çele 1920 dewam kerd. 32 dewletan ra delegasyonî beşdarî nê konferansî benî. Temsîlkarî kurdan Şerîf Paşa û temsîlkarî armenîyan Boghos Nûbar Paşa bî. Kurdîstan Tealî Cemîyetî û serekî ey Seyîd Ebdulqadirî eşkera destek dayo Konferansî Parîsî.
Herbî Dinya yo Verên mabênî Dewletanî Îttîlafî û Dewletanî Îttîfaqî de bi. Dewletî Îttîlafî nê herbî de xalib û Dewletî Îttîfaqî mexlub bî. Dewletî Îttîlafî: Îngilîstan, Fransa, Îtalya, Dewletê Yewbîyayeyî yê Amerîka (DYA), Rûsya û cuwa pey Romanya, Yûnanîstan û Japonya yê. Îtalya sere de mîyanî Dewletanî Îttîlafî de bî la cuwa pey mîyanî Dewletanî îttîfaqî de ca girewt. Dewletî Îttîfaqî: Almanya, Awusturya-Macarîstan, Bulgarîstan, Împaratorîyetî Usmanîyan bî.
Şerîf Paşa
Şerîf Paşa eslî xo Kurdîstanî Başûrî, eşîretê baban, barixî xandanî ra yo. Lajî Seîd Paşayî Xendanîzade yo. Seîd Paşa Xendanîzade Reîsî Şûrayê Dewlete yê Usmanîyan bi. Şerîf Paşa 1865 de Îstanbul Uskudar de ameyo dinya. Galatasaray Lîsesî ra pey Fransa de Akademîyê Eskerî Saint Cyr de wendo. Parîs û Bruksel de sey ateşeyî eskerî wezîfe keno û dima ra 4î adare 1898 de beno sefîrî usmanîyan yê Stokholmî. Heta 1908 Stokholm de sefîrî keno. 1890 de Emîne Xanima Kavalayije de zewecîyeno. Kavala, Yunanîstan de nameyî yew bajarî yo.
Şerîf Paşayî hemberî Îttîhed û Tereqî, bîlxesa qetlîamî armenîyan ra pey, zaf mucadele kerdo. Çend reyî derheqî ey de hukmî îdamî ameyo dayene. Îttîhed û Tereqî 14î çele 1914 de Parîs de ey rê suîqest keno la nê suîqestî ra filitêno. Keso ke şino keyeyî ey (Parîs, La Pompe 115) û wazeno ey bikişo Elî Cewat (Ali Cevat) o ke 22 serre yo. Pêrodayîş de xizmetkarî Şerîf Paşayî Îsmaîl Heqî (İsmail Hakkı) kişîyêno. Zamayî Şerîf Paşayî Salîh Beg zî Elî Cewatî kişeno. Suîqest bi destî Îttîhed û Tereqî û xeseten hetî Talat Paşayî ra yeno tertîbkerdene.
Şerîf Paşa hêverî nameyî usmanîyan (sey temsîlkarî Kongreyî Lîberalanî Usmanîyan) ser o şino Konferansî Parîsî. 16î çele 1919 de delegasyonî usmanîyan mîyan de beşdarî Konferansî Parîsî yê Aştîye yê Dinya beno. La verê ke şêro Konferansî Parîsî 6.2.1919 de meseleyê kurdan û heqî înan ser o yew nuşteyo derg (memerandûm) nuseno. Ronîştişî verênî yê konferansî de delegasyonî usmanîyan ra îstîfa keno. Eynî ronîştiş de xo sey temsîlkarî kurdan û Kurdîstanî deklere keno. 24î adare 1919 de xeber dano îdarekerdoxanî Konferansî Parîsî ke o êdî temsîlkarî kurdan o. Malesef xeyrî Şerîf Paşayî delegasyonî kurdan de sewbîna kam esto heta nika bellî nibîyo. Nê Konferansî de hududî Kurdîstan û Armenîstanî ser o îxtîlaf vejîyêno. Ney ser o sey temsîlkaranî kurdan û armenîyan Şerîf Paşa û Boghos Nûbar Paşa 20î çele 1920 de yew pêameyîş îmza kenî. Nê pêameyîşî de nameyî Komarî Armenîstanî ser o îmzayê H. Ohancanyanî zî esta.
Şerîf Paşa 24î nîsane 1920 de Serekîyê Delegasyonî Konferansî Parîsî ra îstîfa keno. Sebebî ney zî xo mîyan de îxtîlaf û parçebîyayîşî Kurdîstan Tealî Cemîyetî yo. Konferans ra pey zî yew mudet Parîs de ciwîyeno. Yew deme Îtalya de zî maneno. 22î adare 1951 de Îtalya de Catalanzaro de wefat keno. Wesîyetî ey ser o Misir de mintiqayê Roda de kîştê mezelî cinîyê xo de defin beno. Cinîyê ey torûnê Mehmed Elî Paşayî Kavalayijî (Kavalalı Mehmet Ali Paşa) Emîne Xanima Kavalayije bî.
.
İKİ TARİHİ BELGE: ALİŞER’İN İKİ MEKTUBU (*)
Mehmed Selim Uzun
Mektuplar Hakkında Kısa Bilgiler
Öncelikle Vate dergisinin bu sayısında yayınlanacak olan Alişer’in iki mektubu hakkında okuyuculara kısa bazı bilgiler vermek istiyorum. Ve kanatimce bir bakıma bu gereklidir de.
Sanırım 2010 yılının sonbaharıydı, sayın Munzur Çem beni aradı ve ”Elimde Alişer’in Arap alfabesiyle yazılmış elyazması Osmanlıca iki mektubu var. Sana gönderirsem transkribe edebilir misin, yani Latin alfabesine çevirebilir misin?” dedi. Ben de ”Tamam, mektupları gönderin bir bakarım, yapabileceğim bir şey varsa, yaparım.” dedim.
Ocağı şen olsun, mektupların dijital birer kopyasını gönderdi. Fakat kopyalar kötüydü, okunmaları zordu, hatta bazı yerler okunamıyordu. Daha iyi ve okunaklı olanları var mı diye sordum. O zaman mektuplar hakkında daha geniş bilgiler verdi. Verdiği bilgi şöyleydi: ”Bu mektupları Evin Çiçek hanım bana gönderdi ve transkribeleri için benden yardım istedi. Birileri Latin alfabesine çevirmiş fakat kanatimce çeviride hata ve eksiklikler var. Evin Çiçek hanıma sorarım, isterse kendisi mektupların orijinallerinin dijital kopyalarını sana göndersin.”
Bunun üzerine birkaç gün sonra Evin Çiçek hanım telefonla beni aradı. Ona bu konuda yardım edebileceğimi söyledim. Daha sonra sözkonusu iki mektubun dijital kopyalarını gönderdi.
Alişer’in iki mektubunu önce Arap alfabesinden Latin alfabesine çevirdim. Ardından mektupların dilini günümüz Türkçesiyle sadeleştirdim. Her iki mektubun hem transkribe edilmiş Osmanlıca hem günümüz Türkçesine uyarlanmış metinlerini bazı açıklamalarla birlikte kendisine gönderdim. Daha sonra Evin Çiçek şöyle dedi: ”Ben şimdi Koçgiri ulusal direniş hareketi üzerine çalışıyorum. Çalışmam yakın bir zamanda kitap şeklinde yayınlanacak. Kitabım basılmadan bu belgeleri (mektupları) bir yerde yayınlamamayı ya da kimseye vermemeyi sizden rica ediyorum.” Ben de ona şöyle dedim: ”Söylediğiniz kabulümdür, ilkesel olarak buna saygılıyım, yayınlanıncaya kadar belgerin sahibi elbette sizsiniz. Fakat, söylediğiniz gibi bu önemli belgelerin kısa bir zamanda okuyucuların eline geçmesini umut ediyorum. Çünkü bu türden önemli tarihi belgeleri mümkün olduğu kadar erken bir zaman içinde okuyuculara ulaştırmak gerekir. Kendim belgeleri yayınlamayacağım, onları kimseye de vermeyeceğim, fakat gerekli olursa sözlü olarak belgelerden bahsedebilirim. Bunu da kendim için hak adediyorum. ”
Evin hanımla anlaşmamız bu mihval üzereydi.
Aradan 8-9 yıl geçti. Kendim anlaşmaya bağlı kaldım. Geçen zaman zarfında gerekli olduğunda sadece sözlü olarak mektuplardan bahsettim. Fakat, bir çok dost çevreden bazı kişilerin konferans ve seminerlerde bu mektuplardan bahsettiklerini duydum. Hatta başka bazı şeyler de duydum. Bir çok kişi (bunların arasında Dersim, Koçgiri ve bu münasebetle Alişer üzerine araştırma yapanlar da dahil) belgeleri benden istediler. Ben de her seferinde onlara kitabı yayınlanmadan belgeleri kimseye vermeyecğimi Evin Çiçek hanıma söz verdiğimi söyledim.
Yukarda bahsettiğim üzere aradan 8-9 yıl geçmesine rağmen Evin Çiçek hanımın kitabı hala yayınlanmış değil. Son olarak sorduğumda (12.11.2018) Evin Çiçek hanım ”Kitabım 5 cilt olarak 2018 ylının son ayında ya da 2019 yılının ilk ayında İstanbul’da çıkacak.” dedi.
Ben sözümü tuttum ve anlaşmaya bağlı kaldım. Evin Çiçek hanımın kitabı ve Vate dergisinin bu sayısı (sayı 59) hemen-hemen aynı zaman diliminde yayınlanmış olacaklar. Fakat böyle olmasa da kural olarak her şey için zaman olarak bir süre vardır. Yine ilkesel olarak bu türden önemli tarihsel belgelerin uzun bir zaman elde tutulmaması gerektiği inancındayım.
Şekil Ve Muhteva Olarak Mektuplar
Her iki mektup da elyazmasıdır. Ya Alişer’in kendisi yazmış ya da başka birine yazdırmıştır. Bu konuda kesin bir şey söylenemez. Mektupların her ikisi de İstanbul’daki Kürdistan Teali Cemiyeti’nin merkezine gönderilmiştir. İkinci mektup Kürdistan Teali Cemiyeti vasıtasıyla Paris Konferansı Kürt Ulusal Delegesi Başkanı Şerif Paşa’ya gönderilmiştir. Belki birinci mektup da Paris Konferansı’na gönderilmiştir. Çünkü her iki mektup ta Paris Konferansı arşivinde mevcuttur ve zaten oradan alınmıştır.
Söylendiği gibi mektuplar elyazmasıdır ve elyazısı pek iyi değildir, bazı yerler silinmiş ve ancak teknik bazı imkanlarla okunabiliniyor. Zaten Arap alfabesiyle elle yazılmış eserlerin okunması genellikle zor oluyor. Çok çaba göstermemize rağmen yine de bazı yerlerin okunması mümkün olmadı. Bu nedenle mektupların transkripsiyonunda ve dolayısiyle buna bağlı olarak sadeleştirme ve çevirilerde bazı eksikliklerin olması mümkündür. Diğer yandan mektuplar hem imla hem de ifade tarzından kaynaklanan bazı zorluklar içeriyor. Örneğin, cümleler oldukça uzundur, cümlelerin birbirleriyle bağlantılarında zorluklar vardır, bahsedilen konular karışıktır, bazı yerlerde ne ifade edilmek istendiği tam olarak anlaşılmıyor vb. Öyle anlaşılıyor ki Alişer mektupları acele içinde yazmış/yazdırmış ve sonradan kontrol etmeye pek zaman ve olanak bulmamıştır. Zaten birinci ve ikinci mektubun yazılış tarihleri arasında zaman olarak sadece dört günlük bir süre vardır.
Gerek mektupların Osmanlıca’dan Zazaca’ya çevirilerinde olsun ve gerekse günümüz Türkçesine uyarlanmalarında olsun bazı zorlukları aşmak ve içeriği tam olarak verebilmek için kimi yerde düzeltme ve kimi yerde zorunlu bazı eklemeler yapmak durumunda kaldım. Bu tür düzeltme ve eklemeler köşeli parantezler […] içinde verilmiştir. Aslında mümkün olduğu kadar orijinal metinlere bağlı kalmaya ve müdahaleden kaçınmaya çalıştım, ancak kimi yerlerde bahsettiğim bu metoda başvurmak zorunda kaldım. Belirtildiği üzere bazı yerlerde yazarın tam olarak ne söylemek istediğini anlamak zordur. Bu tür yerleri metinlerin ruhuna ve genel içeriğine bağlı kalarak anladığım şekilde tercüme ettim. Zaten mektupların Osmanlıcası o döneme göre bile oldukça ağır bir dildir. Çevirilerde, yani hem Kürtçe-Zazaca hem de Türkçe çevirilerde, normal bir dil kullanmaya çalıştım, okuyucuya yabancı gelecek kelimeler kullanmaktan özellikle kaçındım.
Alişer ilk mektubunu 3 Mart 1920’de Kürdistan Teali Cemiyeti’nin Zara, Sivas ve Ümraniye şubeleri adına ve Koçgirilizade Alişer imzasıyla yazıp göndermiştir. Mektubun sonunda mühür var ve fakat mührün üzerindeki yazı/yazılar okunamıyor. İkinci mektup ise 7 Mart 1920’de gönderilmiştir. Bu ikinci mektubu şu kişiler imzalamıştır: Reislerden Tuzlucuzade Mehmed Ferid bin İbrahim, reislerden Muhammed Munzur, Mehmed Emin, Dersim’in Seyidan aşireti reisi İdare İbrahim, Şeyh Hasanan aşireti resisi Seyid Rıza. Bu isimlerden sonra Dersim, Erzincan, Koçgiri, Kangal, Darende ve Akçadağ yörelerinde yaşayan tüm Kürt milletinin temsilcisi olarak Koçgirilizade Alişer imzası yeralıyor. Mektubun sonunda mühür var ve yine mührün üzerinde ne yazılıdır okunamıyor. Öyle anlaşılıyor ki bilahare başkaları da mektubu imzalamış ve bu imzalar mühürden sonra 3. sayfada yer alıyor. Mektubu daha sonra imzalayanlar: Koçgiri reislerinden Mehmed Kamil, Koçgiri aşiret reislerinden Mahmut, Erzincan’da yerleşik aşiretlerin reislerinden Mustafazade Hüseyin. Mektubun en sonunda da (3. sayfada) Fransızca bir ismin yanında yine Fransızca olarak şu ibare yeralıyor: ”W. Lewandgs, çeviri için.”
Bilindiği üzere Paris Konferansı ya da Paris Barış Konferansı 18 Ocak 1920’de Paris’te başlar ve 21 Ocak 1920’ye kadar devam eder. Fakat mektupların yazılış tarihleri 3 Mart 1920 ile 7 Mart 1920’dir. Bu konuda da bir belirsizlik var. Belirtmek gerekir ki mektupların yazılış tarihlerinin tesbitinde de oldukça zorluk çekilmiştir. Benim dışımda bir kaç kişi daha mektupların yazılış tarihlerinin tesbitinde katkı sunmuşlardır. Ortak kanat ve tesbitlere göre mektupların yazıldıkları tarih 3 Mart 1920 ile 7 Mart 1920 tarihleridir. Paris Konferansı arşivlerinde yeralan mektupların Fransızca özet metinlerde de 3 Mart 1920 ve 7 Mart 1920 tarihleri yeralıyor.
Mektuplarda içerik olarak dikkat çeken noktalardan biri de şudur:
Bilindiği üzere Alişer’in kendisi alevidir ve aleviliğyle onur duyan bir kişidir. Fakat bu mektuplarda dini (İslami ve de Sünni) bir dil kullanıyor. Hatta Kuran’dan iki ayet ve diğer bazı dini kaynaklardan referanslar veriyor. Belki bazıları bunu anlamakta zorluk çekebilir ve nedenlerini sorgulayablirler.
Bana göre bunun iki temel nedeni vardır.
Bir: Alişer, Kürtleri yekpare ve tek bir millet olarak görüyor. Alevi, sünni ve diğer tüm inançlardan Kürtleri ”tek bir millet” (Kürt milleti) olarak görüyor ve üzerinde yaşadıkları toprakları da tek ortak vatan (ezeli vatanımız Kürdistan) olarak tanımlıyor. Örneğin, ilk mektubunda şöyle diyor: ”Kürdistan Kürdistan’dır. [Kürdistan] ırk olarak ve dinen yekparedir ve parçalanamaz.” Alişer’e göre o dönemde Kürdistan toprakları üzerinde 8 milyon Kürt yaşıyor. Zaten Alişer’in siyasi mücadelesi ve çalışmaları da bu çerçevededir. Yukarda dile getirildiği gibi başta Kürdistan Teali Cemiyeti olmak üzere o dönemde varolan Kürt örgütleriyle yakın ilişkiler ve ortak çalışmalar içindedir. Biliniyor ki merkezi İstanbul’da olan Kürdistan Teali Cemiyeti’nin başkanı (ve aynı zamanda zamanın Osmanlı Danıştayı olan Şuray-ı Devlet’in de başkanı) olan Seyid Abdulkadir yüksek mertebede dini bir şahsiyettir, aslen Vanlı olup Şeyh Ubeydullah Nehri’nin oğludur.
İki: Alişer baştan beri İttihat ve Terakki’ye karşıdır. Hem kuruluşunda hem de iktidara gelinceye kadar dönemin Kürt siyasetçileri ve aydınlarından birçok Kürt (Dr. Abdullah Cevdet, İshak Sukuti, Ziya Gökalp vb.) İttihat ve Terakki hareketinde yeralmıştır. Fakat, bildiğim kadarıyla Alişer ve çevresindekilerden hiç kimse İttihat ve Terakki hareketinde yer almamıştır. Alişer, İttihat ve Terakki’yi Türkçü ve Pan-Turanist olarak görüyor. Sözkonusu mektuplarında da bunu açıkça dile getiriyor. Ona göre İttihat ve Terakkiciler Osmanlı idarecilerinden daha tehlikeli ve gaddardırlar. Bu anlamda Osmanlı dönemi de İttihat ve Terakki döneminden nisbeten daha iyidir. Hiç olmazsa Osmanlı döneminde Kürtlerin yurdu Kürdistan olarak tanımlanıyor ve millet olarak Kürtlerin varlığı inkar edilmiyordu. Ermeni katliamı Kürtler için tarihi bir mesajdır. İşte Alişer bu durumu ve Kürtleri bekleyen büyük tehlikeyi öngörüyle iyi ve zamanında görüyor. Bu nedenle de İttihat ve Terakkicilere karşı Osmalıyı savunanlarla ittifaktan yanadır. Hatta, onun bir mektubu (tam olarak hatırlamıyorum ya 1978 ya da 1979’da) Aydınlık gazetesinde çıkmıştı. Bu mektubunda Alişer İttihat ve Terakkicilere ve Pan-Turanistlere karşı ortak bir cephenin oluşturulmasını öneriyordu.
Mektupların transkripsiyonu ile ilgili olarak bir noktayı daha belirtmek istiyorum.
Mektupların Arap alfabesinden Latin alfabesine çevrilmesinde sayın Zülküf Demirtaş’ın (Zülküf Hoca) büyük yardımı olmuştur. Ocağı şen olsun! Allah ilim, irfan ve ferasetini bol ve daim kılsın. Zülküf Hoca 1968/69-1973 yılları arasında Bağdat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi’nde okudu ve buradan mezun oldu. Kendisi 19. toplantısı’ndan (Diyarbakır, 21.04.2011-24.04.2011) bu yana Vate Çalışma Grubu’nun çalışmalarında yeralıyor. Emek ve katkılarından dolayı kendisine teşekürlerimi sunuyorum.
Alişer Efendi ve Zarife Hanım
Alişer ve Zarife Hanım’ın doğum tarihleri hakkında elimizde kesin bilgiler yok. Fakat, Nuri Dersimi’nin verdiği bilgilere göre Alişer 1865’te Koçgiri’nin nahiyelerinden Ümraniye’de dünyaya gelmiştir. Şeyh Hasanan aşiretindendir. Alişer Efendi ve Zarife Hanım akrabadırlar. Eğitimini Sivas’ta görmüş ve bir dönem katip olarak memuriyet hayatını sürdürmüştür. Munzur Çem’e göre de Alişer Efendi Koçgiri’nin Azgêr köyünde doğmuştur. Kendisi halk arasında Alişer Efendi (Elîşêr Efendî) ve Zarife de Zarife Hanım (Zerîfe Xanime) olarak çağrılıyordu. Şehit düştüğünde Elişêr Efendî’nin yaşı 70 civarındaydı.
Alişer Kürt tarihinde tanınan yurtsever büyük bir şahsiyettir. Kürt ulusunun 20. yüzyıl tarihinde önemli rolü ve saygın yeri vardır. Koçgiri, Dersim, Erzincan, Sivas ve bölgenin tümünde Kürt ulusu için çalışma yapmış ve büyük bir mücadele vermiştir. Siyasetçi, örgütleyici, hatip, silahşör ve diplomatik bir şahsiyettir. Başta Kürdistan Teali Cemiyeti olmak üzere dönemin Kürt örgütlerinin kuruluş ve çalışmalarında aktif olarak yer almış ve yine dönemin Kürt yurtseverleriyle yakın ilişkiler kurmuştur. O dönemde Ruslar ve Ermenilerle siyasi ve diplomatik ilişkiler geliştirmiş ve Kürtler için uluslararası ilişki kanallarının açılmasına çalışmıştır. Diğer yandan Alişer iyi bir edip ve şairdir, Dersim Destanı da dahil Kürtçe (Kurmancki) ve Türkçe olarak günümüze kadar gelen çok sayıda güzel şiirler yazmıştır.
Alişer Efendi ve Zarife Hanım’ın yaşamları da oldukça renklidir. Onların yaşamları sadece bir çiftin karı ve koca olarak sürdürdüğü bir yaşam değildir. Onlar aynı zamanda ulusal mücadelede düşmana karşı birer mücadele arkadaşı (iki yoldaş) olarak da ortak bir yaşamı paylaşmışlar. Zarife Hanım dönemine göre sosyal ve ileri görüşlü olması yanında atak, mücadeleci, silahşör, propagandist (özellikle de kadınlar arasında), cesur ve savaşçı bir kadındı. Kocçgiri başkaldırısı sırasında bazı çatışmalara fiilen katıldı.
Alişer Efendi ve Zarife Hanım 9 Temuz 1937’de Axdad (Seyid Rıza’nın köyü) yakınlarında Tujik/Sultan Baba dağının yamacında bir mağarada şehit edildiler. Bu mağara o günlerde halk arasında Pelaxın Mağarası olarak biliniyordu. Burası halk arasında bugün hala ”Mixara Elişêr Efendî” olarak biliniyor.
Devlete haber veren ve saldırıyı planlayan Rehber’dir (Rayvero Qop). Mağaraya girenler, Alişer Efendi ve Zarife Hanımı şehit edenler aralarında kutsal kirvelik bağı olan Zeynel, Mistê Sîre ve arkadaşlarıdır. Önce silahla onları öldürüyor, sonra Alişer Efendi ile Zarife Hanım’ın kafalarını kesiyorlar. Her ikisinin kesik başlarını götürüp albay Nazmi Sevgen’e teslim eden Zeynel’in kendisidir. Alişer’in kesik başının fotografını çekip basına servis eden ise albay Nazmi Sevgen’dir. Devlet, yaptıklarına karşılık Zeyneli 100 altınla ödüllendirir. Fakat Zeynel bir süre sonra yaptıklarından pişman olur. Zeynel 1938’de devlete karşı başkaldırarak Türk askerlerine karşı aylarca süren çetin bir çatışmaya girer. Sonunda Türk askerlerinin mitralyoz kurşunlarıyla öldürülür. Anlatımlara göre Zeynel savaşçılığıyla nam salan biriydi.
Alişer Efendi ile Zarife hanım öldürülme tarihinden bir gün önce, yani 8 Temmuz günü, Seyid Rıza’nın daveti üzerine Axdat’a gitmiş, konuşmuşlardı. Seyid Rıza o gün Alişer’den diplomasi çalışması yapmak üzere Rusya’ya gitmesini istemiş, başta isteksiz davranan Alişer sonunda kabul etmişti.
Alişer ve Zarife Hanım’ın çocukları yoktu.
Paris Barış Konferansı
Alişer sözkonusu mektuplarında Paris Konferansı’nı farklı isimlerle isimlendiriyor. Örneğin, Konferans, Genel Barış Konferansı, Adil Barış Konferansı, Barış Konferansı, Genel Barış Meclisi gibi.
Paris Konferansı veya Paris Barış Konferansı 18 Ocak 1919’da Paris’te başlar ve 21 Ocak 1920’ de son bulur. Paris Konferansı resmi bitiş tarihinden sonra da bazı devletler arasında farklı bir süreçle devam eder ve bir bakıma Sevr Antlaşması’nın zeminini oluşturur. Paris Konferansı’na 32 devletten delegasyonlar katılır. Konferans’ta Kürtleri Şerif Paşa ve Ermenileri Boghos Nubar Paşa temsil ederler. Merkezi İstanbul’da olan Kürdistan Teali Cemiyeti ve başkanı Seyid Abdulkadir Paris Konferansı’na açık bir şekilde destek verirler.
Birinci Dünya Savaşı bir bakıma İhtilaf Devletleri ile İttifak Devletleri arasında olan bir savaştı. Bu savaşta İttifak Devletleri mağlup oldular. İhtilaf Devletleri şunlardı: İngiltere, Fransa, İtalya, Amerika Birleşik Devletleri (ABD), Rusya ve daha sonra da Romanya, Yunanistan ve Japonya. İtalya başta İhtilaf Devletleri arasında yer alırken daha sonra İttifak Devletleri’nin safına geçti. İttifak Devletleri ise şunlardı: Almanya, Avusturya-Macaristan, Bulgaristan ve Osmanlı İmparatorluğu.
Şerif Paşa
Şerif Paşa aslen Güney Kürdistan’ın Baban Aşireti’ne bağlı Handan ailesindendir. Handanizade Sait Paşa’nın oğludur. Handanizade Sait Paşa Osmanlı’da Şura-yı Devlet Başkanı idi. Şerif Paşa 1865’te İstanbul Üsküdar’da dünyaya gelmiştir. İstanbul’da Galatasaray Lisesi’ni bitirdikten sonra Fransa’da Saint Cyr Askeri Akademisi’nde eğitim görmüştür. Paris ve Brüksel’de askeri ateşelik görevleri ardından 4 Mart 1898’de Osmanlı’nın Stokholm Büyük Elçiliği’ne atanır. 1890 ylında Kavalalı Emine Hanım ile evlenir. Kavala, Yunanistan’da bir kentin adıdır.
Şerif Paşa, İttihat ve Terakki’ye karşı, özellikle de Ermeni katliamından sonra, yoğun bir mücadele vermiştir. Hakkında kaç kez idam kararı verilmiştir. İttihat ve Terakki’nin 14 Ocak 1914’de ona karşı düzenlediği hayatına kasteden suikastten sağ olarak kurtulur. Suikast için evine (Paris, La Pompe 115) giren kişi 22 yaşında Ali Cevat adında biridir. Çıkan arbedede Şerif Paşa’nın hizmetçisi İsmail Hakkı öldürülür. Arbede sırasında evde bulunan Şerif Paşa’nın damadı Salih Bey de Ali Cevat’ı öldürür. Suikast İttihat ve Terakki tarafından düzenlenir ve fakat özellikle de Talat Paşa tarafından tertiplenen bir olaydır.
Şerif Paşa başta Osmanlılar adına (Osmanlı Liberaller Kongresi Temsilcisi olarak) Paris Konferansı’na katılır. 16 Ocak 1919’da Osmanlı delegasyonu içinde Paris Dünya Barış Konferansı’na katılır. Fakat daha Paris Konferansı’na gitmeden 06.02.1919’da Kürtler ve hakları konusunda uzun bir bildirge (memerandum) yayınlar. Daha Konferans’ın ilk oturumunda Osmanlı delegasyonundan istifa eder ve yine aynı oturumda kendisini Kürtlerin ve Kürdistan’ın temsilcisi olarak ilan eder. 24 Mart 1919 tarihinde Paris Konferansı idarecilerine kendisinin bundan böyle artık Kürtlerin temsilcisi olduğunu bildirir. Malesef Şerif Paşa dışında Paris Konferansı’na Kürtleri temsilen başka kimlerin katıldığı bugüne kadar açığa çıkmış değildir. Konferansta Kürdistan ve Ermenistan’ın sınırlarının tesbiti konusunda taraflar arasında yoğun tartışma ve ihtilaflar yaşanır. Bunun üzerine Kürt ve Ermeni temsilcileri olarak Şerif Paşa ve Boghos Nubar Paşa 20 Ocak 1920’de bir antlaşma imzalanır. Bu antlaşmada Ermenistan Cumhuriyeti adına H. Ohancanyan’ın da imzası bulunuyor.
Şerif Paşa 24 Nisan 1920’de Paris Konferansı Kürt Ulusal Delegasyonu Başkanlığı’ndan istifa eder. Kimi kaynaklara göre bunun asıl sebebi o dönemde Kürdistan Teali Cemiyeti içinde yaşanan tartışma ve ayrışmalardır. Şerif Paşa, Paris Konferansı’ndan bir süre sonra da Paris’te yaşamaya devam eder. Bir süreliğine de İtaya’da kalır. Kaynaklara göre 22 Mart 1951’de İtalya’nın Catalanzaro kentinde vefat eder. Vasiyeti üzerine Mısır’da Roda yöresinde hanımı Emine Hanım’ın mezarının yanında defin edilir. Emine Hanım Kavalalı Mehmet Ali Paşa’nın kızıdır.
(*) Bu yazı, Vate dergisinin 59. sayısında Zazaca olarak yayınlandı, görülen lüzum üzerine yazı Türkçe’ye çevrilmiştir.
______________________________________________________________________________..
______________________________________________________________________________
.
Aslına mutabıktır
(mühür)
Dersaadet’de Kürdistan Teali Cemiyeti Muhteremesi Riyaset-i Aliyesine
Hayli zamandır muhaberat munkati ve bu cihette telgrafhaneler ve posta taht-ı murakabede olduğu içün Kürdistan Mecmuası ve Jîn risalelerini alamıyoruz. Esbabi ise çend mahden beru buralardaki Teşkilat-ı Milliye’nin tebligat-ı iktizasıdır. Zira biz Kürtler, Teşkilat-ı Milliyelerine dahil olmadığımız gibi kabul etmeyeceğimizi de hükümete cevab-ı red verildiğinden dolayı, şubeye gelecek evrak ve sairenin bazı merkezlerde almalarıyla teşfi-i sadr edebilürler.
Zaten daima Türklük, Turanilik namıyla mefhumane olan bu gibi cemiyet ve teşkilatlar kendi haliyle sukuta uğrayacağını bildiğimiz içün vatan-i muazzezimiz hakkındaki yanlış fikirlerine karşı yine hasbel İslamiye itidalimizi muhafaza ile zuhuru muhakkak olan kudret-i suphaniyenin idrak ettireceği vakti, vakt-ı merhunu intizar ediyoruz. Çünkü akvam-ı cihanı bir takım zalimane tahakkümden ve müstebidane muamelelerden kurtarmak içün tecelli eden ve ahkam-ı maneviye-i ilahiyeye hiç bir kuvvet mani olamaz. Esteizubillah “Entuma ve [men] ittebeakumm-el xalîbun” [1] emr-i celil-i rabbani düstur’ul-amel olup cenab-ı haktan gayriye istinad etmeyeceğiz.
Şayet Avrupa bu hakkımızı kaybetse bile Hak o hakkı kaybetmez. Ol vakit harici ve dahili vuku bulacak müdahalelere karşı gayrettullah vaki olacak. O zaman maziyi andırır bir Selahaddin yerine kaim biiznillahi Kürdistan nice Selahaddinleri meydan-ı mücahedeye salacağını eltaf-ı ilahiyeden ümidvarız.
Cihanda ilalebet biemrillah payidar olan muazam bir İslamiyet var iken bunu fark ve temyiz etmeyen İttihat ve Terakki enkazı hala bir Türklük hırsı ve sevdasıyla akvam-ı necibe-i İslamiyenin meşru ve muhakkak hakkını şuna buna kaptırmak isteyen nazır ve muarızlar talimatı üzerine güya Velayat-i Şarkiye denilen Kürdistan’ın rey ve malumatı olmaksızın İstanbul’da cemiyet teşekül etmiş ve Şerif Paşa Hazretleri de konferansa gitmiş gibi gülünç ve hayret-i umumiyeyi müstevcip bazı Kürd rüesası namıyla hafi telgrafnameler tasni’ ve tertiple verilmekde oldukları ancak evrak-ı havadiste görüldüğü gibi bazı okuyup yazmak bilmeyen sadedilan ahali de çağırıp: İşte Kürdistan denilen vatan-ı kadimeleri Fransa devleti fehimesi müstemlekat sevdasıyle istilaya geliyor. Ve kısm-ı diğeri de Ermenilere veriliyor. Siz herkesin elinde esir kalacaksınız. Geliniz hakkınızı dava ediniz telkinatıyla ikna eder. Bir cahil adam bulurlarsa mührünü bittakrib elinden alırlar. Şayet muvaffak olamazlarsa hemen kimsenin haberi olsun olmasın her merkezde belediye dairelerinde şunun bunun namlarıyla hudbehud telgrafnameler düzenleyüp verilmekte olduğu anlaşıldığı gibi, membaından tekrar verilmiş talimat-ı şifre sureti işte alakadaran tarafından gönderilerek takdim kılınmıştır.
Bir lutf-i samedani olarak her anasır-ı İslamiyenin kendi mukkaderatını bittayin yaşamak hakkına malik olmak ve yine İslamiyet hasebiyle cemi-i akvam-ı İslamiye siyaset-i hariciyeye karşu bittab’ yekdiğerlerine muavin ve zahir kalmak şartıyla herkes kendi muhit ve ekseriyetini idare etmek cihanca kabul edilmişken, bu gibi eblehane hareketler kendilerine mazaret ve bunu istemiyenin İslamiyet’e ihanetidir.
Neuzubillah min haze’l-ef’al ve’l-efkar! Sanki bu Kürdistan topraklarını Turan denilen Türkistan’dan arkalayup getirmişler de, dindaşlarına da veriyorlar. Şu ciheti beray-ı malumat arz eyliyorumki Kürdistanı vusta olan Harput ve Dersim’den bed’en Sivas’la Kızılırmak memba’ı olan Zara ve Koçgiri kazası esasen Harput vilayetine mulhak iken pek yakın zamanda Sivas’a ilhak edilmiş ise de hududu ve toprağı ve ananat-ı milliyemizle Kürdistan’a merbut bulunuyoruz. Dersim zaten sancağımızdır. Eski kayıtlarla isbata hazırım. Biz Koçgirili aşireti el-yevm Dersim’de onsekiz kabileyi cami’ sadâttan Ebul Esed Şeyh Seyid Hesen Hazretlerinin evladlarıyız. Hele Kızılırmak cenubi havzasını teşkil eyleyen kamilen Kürttür. Kahir kütle-i azimeyi teşkil ediyor. Haricen istila, ihtila [ve] tahakküm sevdaları devam ediyor.
Fakat bunu bilmeliler ki Rusya Çarlık’ının sükutiyle Bolşevikler efkarıyla Rusya orduları Dersim havalisine vaki hücumlarına karşı biavnillahi teala aşairimizin muharebe-i cihanpesendanesi, ordusunu tarumar ve top ve teyyarelerin gerendeleri aşairimiz çocukları yedlerinde baziçe olarak haksar olmuş ve hilafet-i İslamiye bir merbutiyet-i diniye ile ittihad ederek ananat ve hukuk-i milliyesine hücum eden bunca cihangir ordulara karşı dört yüz seneden beri mevcudiyeti milliyesini muhafaza ve müdafaa ile şimdiye kadar her tekaliften muafla ümera ve rüesasiyle idare olunan Dersim ve cevanibi el-yevm üç yüz bini mütecaviz silah bedest olan merdan-ı Huda haricen gelecek dahilen olacak muhterislere nasıl hakkını teslim etmek ister!
Biiznillahi teala teslim etmez ve edemez! Çünkü hak kaktır, Kürdistan Kürdistan’dır. Irken dinen muctemidir, ayrılamaz. Hak’tan meşru bir hakka kimse el uzatamaz. Herkesin hakkına haksızlıkla el uzatan zalimdir. O gibiler hakkında esteuzu billah “Fenzur keyfe kane akibetu-zzalimine.” [2] emri ilahiyeye tevesul ve tevfikle hatm-i kelam eder ve bilvasıta muhaberatın temini esbabın istikmaline müsaade buyurulmasını umum millet-i necibe namına istirham ederim.
Ol babta emir û irade-i lutf ve himem efendi hazretlerinindir!
3 Mart 1920
Sivas, Zara, Ümraniye Kürdistan Teali Cemiyeti Şube Reisi Koçgirilizade
ALİŞİR
(imza)
Aslına mutabıktır
(mühür)
Transkrîbekerdox: Mehmed Selîm UZUN
______________________________________________________________________________
1) Kasas Suresi, 35. ayetin sonu:. “Siz ve size tabi olanlar üstün geleceksiniz.”
2) Yunus Suresi, 39. ayetin sonu: ”Şimdi bak, zalimlerin sonu nasıl oldu!”
______________________________________________________________________________
Aslına uygundur
(mühür)
İstanbul’da Kürdistan Teali Cemiyeti`nin Saygıdeğer Yüce Başkanlığına
Hayli zamandır iletişim kesik ve bu tarafta telgrafhane ve posta kontrol altında olduğu için Kürdistan Mecmuası ile Jîn dergisini alamıyoruz. Nedenleri ise, bir kaç aydan beri buralardaki Teşkilat-i Milliye’nin tebliğatı gereğidir. Zira biz Kürtler, Teşkilat-i Milliye’lerine dahil olmadığımız gibi, [bunu] kabul etmiyeceğmize [dair] de hükümete red cevabı verildiğinden dolayı, şubeye ait gelecek evrak ve sairenin bazı merkezlerde almalarıyla gizliyebilirler.
Zaten daima Türklük, Turanilik namıyla tanınan bu gibi cemiyet ve teşkilatlar[ın] kendi haliyle son bulacaklarını bildiğimiz için, [onların] aziz vatanımız hakkındaki yanlış fikirlerine karşı, yine İslam adına soğukkanlılığımızı koruyarak ortaya çıkması muhakak olan ilahi gücün idrak ettireceği vakit [gelecek] ve biz bu vakti bekliyoruz. Çünkü, dünya halklarını bir takım zalimane tahakkümden ve diktatörce davranışlardan kurtarmak için tecelli eden manevi ilahi hükümlere hiçbir güç engel olamaz. Allah’a sığınmak istiyorum, “Siz ve size tabi olanlar üstün geleceksiniz.” [1] yüce ilahi emir çalışma prensibi[miz] olup Cenabı Haktan başkasına dayanmayacağız. Şayet Avrupa bu hakkımızı kaybetse bile, Hak o hakkı kaybetmez. O zaman içte ve dışta vukubulacak müdahalelere karşı Allah’ın gayreti ortaya çıkacak. O zaman geçmişi andırır bir Selahaddin yerine Allah’ın izniyle Kürdistan’ın onun yerini alan nice Selahaddinleri savaş alanına salacağını ilahi bir lutuf olarak ümit ediyoruz.
Cihanda sonsuza kadar Allah’ın emriyle paydar olan muazzam bir İslamiyet var iken, bunu farketmeyen ve iyiyi kötüden ayıramayan İttihat ve Terakki enkazı, hala bir Türklük hırsı ve sevdasıyle İslam’ın soylu toplumlarının meşru ve muhakak olan hakkını şuna buna kaydırmak isteyen yandaş ve karşıtların talimatı üzerine, güya Vilayet-i Şarkiye denilen Kürdistan’ın görüşü ve bilgisi olmaksızın İstanbul’da cemiyet teşekül etmiş ve Şerif Paşa Hazretleri de Konferans’a [Paris Konferansı’na] gitmiş gibi gülünç ve kamuoyunun hayretle izlediği bazı Kürd reisleri namıyla gizli telgraflar uydurmak ve düzenlemekle verilmekte oldukları, ancak gazetelerde görüldüğü gibi bazı okuyup yazma bilmeyen halktan sade vatandaşlar da çağırıp: İşte Kürdistan denilen eski vatanı güçlü Fransa devleti [yeni] sömürgeler edinme sevdasıyla istilaya geliyor. Ve diğer bir kısmı da Ermenilere veriliyor. Siz herkesin elinde esir olacaksınız! Geliniz hakkınızı dava ediniz telkinatıyla ikna ederler. Bir cahil adam bulurlarsa bir bahane bularak mührünü elinden alırlar. Şayet başarılı olmazlarsa, hemen kimsenin haberi olsun olmasın her merkezde, belediye dairelerinde, şunun bunun adıyla kendi kendilerine telgraflar düzenleyip verilmekte olduğu anlaşıldığı gibi, kaynağından tekrar verilmiş talimat şifre sureti ilgililer tarafından gönderilerek takdim kılınmıştır.
İlahi bir lütuf olarak her İslam topluluğunun kendi kaderini kendisinin belirleyerek yaşamak hakkına sahip olmak ve yine Müslümanlık hasebiyle bütün İslam toplumları dış siyasete karşı doğal olarak yekdiğerlerine yardımcı olmak ve destek vermek koşuluyla, herkesin kendi yöre ve çoğunluğunu idare etmek [ilkesi]dünyaca kabul edilmiş iken, bu gibi budalaca hareketler kendilerine zararlı ve bunu istemiyenin İslamiyet’e ihanetidir. Tanrı bizleri bu tür düşünce ve eylemlerden sakınsın! Sanki bu Kürdistan topraklarını Turan denilen Türkistan’dan arkalayıp getirmişler de, dindaşlarına da veriyorlar!
Bilgi için şunu [da] arz eyliyorum ki, Kürdistan’ın ortası olan Harput ve Dersim’den başlayarak Sivas ile Kızılırmak kaynağı olan Zara ve Koçgirili kazası esasen Harput vilayetine bağlı iken, pek yakın zamanda Sivas’a dahil edilmişse de, hududu ve toprağı ve ulusal geleneklerimizle Kürdistan’a bağlı bulunuyoruz. Dersim zaten sancağımızdır. Eski kayıtlarla isbata hazırım. Biz Koçgirili aşireti bugün Dersim’de onsekiz kabilenin hemen hepsi seyidlerden Ebul Essed Şeyh Seyîd Hasan Hazretlerinin evlatlarıyız. Hele Kızılırmak’ın güney havzasını teşkil eyleyenler kamilen Kürttür. [Kürtler] kitlenin ezici çoğunluğunu teşkil ediyorlar. Dışardan istila, saldırı ve tahaküm sevdaları devam ediyor.
Fakat bunu bilmeliler ki, Çarlık Rusyası’nın düşmesiyle Bolşevik fikirlerle Rusya orduları[nın] Dersim yöresine yönelik saldırılarına karşı aşiretlerimizin cihanın övgüsüne layık muharebesi, cesur ordusunu tarumar [edip] ve top ve uçaklarının artıkları aşiretimizin çocuklarının ellerinde oyuncak olarak yerle bir olmuş ve İslam hilafeti din bağlılığıyla birleşerek gelenek ve ulusal haklarına saldıran bunca cihangir ordulara karşı ve dört yüz seneden beri ulusal varlığını koruma ve savunma ile şimdiye kadar her tekliften (yükümlülükten) muaf olarak yönetici ve reisleriyle idare olunan Dersim ve çevresi, bugün üç yüz bini aşan eli silahlı Tanrı yiğidi dışardan gelecek ve içerden olacak ihtiras sahiplerine nasıl hakkını teslim etmek ister.
Allahu tealanınn izniyle teslim etmez ve edemez! Çünkü hak haktır, Kürdistan Kürdistan’dır. [Kürdistan] ırken ve dinen bir bütündür ve ayrılamaz. Hak’tan meşru bir hakka kimse el uzatamaz. Herkesin hakkına haksızlıkla el uzatan zalimdir. O gibiler hakkında, Allah’a sığınarak, ”Şimdi bak, zalimlerin sonu nasıl oldu!” [2] ilahi emrine sarılarak ve onun yardımına sığınarak, sözlerime son verir ve bu vasıtayla iletişimin sağlanması, [kopukluğun] nedenlerinin ortadan kaldırılması için müsaade buyurmanızı soylu bütün bir ulus adına [sizlerden] istirham ederim.
O konuda emir ve irade, lütuf ve himet efendi hazretlerinindir.
3 Mart 1920
Sivas, Zara, Ümraniye, Kürdistan Teali Cemiyeti Şube Reisi Koçgirilizade
ALİŞİR
Aslına uygundur
(mühür)
Dilini sadeleştiren:
Mehmed Selîm UZUN
1) Kasas Suresi, 35. ayetin sonu. (“Entuma ve men ittebeakumm -el xalîbun”)
2) Yunus Suresi, 39. ayetin sonu. (“Fenzur keyfe kane akibetu-zzalimin.”)
______________________________________________________________________________
Sey eslî xo yo.
(mor)
Serekîya Muhterema Berze ya Kurdîstan Tealî Cemîyetî ya Îstanbulî rê
Xeylêk wext o ke têkilî qut bîya û semedo ke no teref de posta û telgrafxane binî kontrolî de yê ma Mecmuayê Kurdîstanî û kovarê Jîn nigênî. Sebebî ney zî çend aşmî yo nê cayan de teblîxatî Teşkîlatî Milîye yo. Zîra, ma kurdî daxilî Teşkîlatî Milîye nîyê, ma [xora] cewab dayo hukmatî û no red kerdo. Ney ra ewraqî û sewbîna çîyî bînî ke aîdî şûbe yê çend merkezan de dest nîyeno ser û ma ra nimnêno.
Xora ma zanî ke cemîyet û teşkîlatî ke hertim nameyî tirkitî û tûrantî ser o yenî şinasnayene do halî xo de orte ra wedarî. Seba ke ma ney zanî, hemberî (duştî) fikranî înan yê xeletan yê derheqî welatî mayê ezîzî de, nameyî îslamî ser o reyna zî ma îtîdalî xo muhafeze kenî. Ma pabeyî wextî qudretî îlahî yê ke [rojêk] muheqeq îdraq beno. Çunkî, qet yew qewet nêeşkeno vernîyê hukmanî derûnîyanî îlahîyan seba ke miletanî dinya tehekumo zalimane û hereketanî dîktatorane ra xelas bikero tecelî keno, bigero. Ez xo erzena bextî Homayî, emro berzo îlahî yo ke vano “Şima û ê ke tabîê şima yê ser kewenî.”1 xebatê ma de destûrî ma yo, ma tena paştê xo danî Homayî. Eke Ewropa nê heqî ma vîndî bikero zî, Heq nê heqî vîndî nêkeno. O wext verba mudexeleyanî ke zere û teber de benî xîretî Homayî tecelî keno. Ma sey yew lutfo îlahî hêvî kenî ke bi îznî Homayî o wext do herindê Seleheddînî de (o ke demo vîyerte ano vîrî ma) Kurdîstan do sey ey bêhûmar Selehedînan veco meydanî cengî.
Îslamo muazam bi emrî Homayî cîhan de îlelebet payîdar o, la enqazî Îttîhed û Tereqîyo ke ney ferq nêkeno û holî û xerabî zî cêra nêveceno, hema zî bi xirs û sewdayê tirkitî heqo meşrû û mutleq yê komelanî rêzan yê îslamî pêşkeşî enî û eyî keno. Goreyê înan, goya bê fikr û zanayîşî [şarî] Kurdîstanî ke tira vanî Wîlayetî Şerqîye, Îstanbul de cemîyet teşkîl bîyo û cenabî Şerîf Paşayî zî şîyo Konferans. Bi nê îdîayanî şermezarane seke bi heyret reya pêroyî de zî yeno zanayene nameyî tayê reîsanî kurdan ser o nimitikî telgrafanî sexteyan amade kenî û rojnameyan rê şawenî. Ancax, seke rojnameyan de zî yeno vînayene, veng danî şarî ra tayê merdimanî sadeyan ê ke wendiş û nuştiş bîle nêzanî û tira vanî: Şima vînenî, dewletê Fransa ya îhtîşamin seba ke mustemlekanê (kolonîyan) neweyan xo dest fîno yena welatê qedîmî ke bi Kurdîstan name beno, îstîla kena. Û [nê erdî ra] qismêko bîn zî dîyeno armenîyan. Şima her kesî dest de benî esîr! Bi telkînatî “bîrên dewayê heqî xo bikirên” înan îqna kenî. Yew merdimo nezan bivênî ey kuwenî û bi yew behane ya morî ey tira genî. Eke serkewte nêbî, yeno zanayene ke hema xeberê kesî bibo yan nêbo her merkez de, dayîranî beledîyan de nameyî enî û eyî ser o xo bi xo telgrafan tenzîm kenî û şawenî, xora ney heme yenî zanayene û telîmat û suretî şîfreyanê ke çime ra tekrar ameyî dayene hetî eleqedaran ra ameyî şawitene û teqdîmkerdene.
Sey lutfêko îlahî goreyî îslamî her qewm wayîrî heqî tayînkerdişî qederî xo û wayîrbîyayîşî heqî ciwîyayîşî xo yo û torî ney zî bi munasebetî muslumanîye lazim o ke heme komelî (cemeatî) îslamî sîyasetî teberî de yewbînî rê ardim bikerî û destek bidî yewbînan. Ancax, goreyî prensîbo ke dinya de ameyo qebulkerdene, lazim o ke her kes mintiqayê (welatî) xo de bi zafîya xo xo bi xo îdare bikero. Labelê, nê tewir hereketî budelayaneyî hem zerar danî nê kesan û hem zî no îslamîyetî rê îxanet o. Homa no tewir fikr û çalakîyan (fîîlan) ra ma biseterno. Ti vanî qey erdî Kurdîstanî Turkîstano ke tira vanî Tûran ra girewto we ardo ke danî dîndaşanê xo zî!
Ez semedî zanayîşî ney zî erz kena ke, orteyî Kurdîstanî Xarpêt û Dêrsim ra heta Sêwas û hewzayê Kizilirmakî de qezayê Zara û Qoçgirî eslî xo de girêdayê wîlayetî Xarpêt ê, la her çiqas demo nêzdî de daxilî Sêwasî bî zî, nê cayî bi sînor û erdî xo û bi enaneyanî mayê milîyan girêdayê Kurdîstanî yê. Dêrsim xora sencaxî ma yo. Ez amade ya ke bi delîl û qeyîtkerdeyanê kehanan îsbat bikerî. Eşîretê mayê Qoçgirî ewro Dêrsim de pêro pîya heştês qebîleyî heme seyîdan ra ewladî hezretî Ebul Essed Şêx Hesenî yê. Hela ê ke başûrî hewzayê Kizilirmakî de meskun î kamilen kurd î. Tîya de kurdî exlebî kutleyî teşkîl kenî. Labelê, mintiqa ser o sewdayê îstîla, hêriş û tehekumkerdişî dewam keno.
Labelê, wa ney rind bizanî ke badî rijîyayîşî Rusyaya Çarîye bi fikranî bolşewîkîyan [wexto ke] eskerî Rusya hêrişî mintiqayê Dêrsimî kerd, verba nê hêrîşan pêrodayîşî eşîretanî mayo ke heme cîhan de layiqî pesênayîşî yo, leşkerî înano ke goya cesur o, tarûmar kerd û parçeyî top û teyeranî înan destanî qijanî (domananî) eşîretanî ma de sey îşikan (bazîçe) erdî ser o vila bîbî. Bi girêdayîşo dînî û xîlafetîya îslamî û seba urf û edetanî xo û seba pawitişî estbîyayîşî xo yo milî çar sey serrî yo ke hemberî ewqas [goya] orduyanî cîhangîran xo ver danî. Şarî Dêrsimî û derûdorî ey heta nika her çeşît teklîf (mukelefîyet) ra mûaf bi serek û îdarekerdoxanî xo îdare bîyo. Ney ra, do senî ewro [Dêrsîmo ke wayîrî] hîrê sey hezar egîdanî sîlehdaran yê Homayî yo, heqî xo teslîmî kesanî ke zere de yan zî teber de wayîrî îhtîrasî yê, bikero!
Bi îznî Homayî teslîm nêkeno û nêeşkeno teslîm bikero! Çunkî, heq heq o, Kurdîstan Kurdîstan o! [Kurdîstan] hetî nîjad û dînî ra yewpare yo, parçe nêbeno. Kes nêeşkeno (besenêkeno) dest berzo heqêko Heqî ra yeno. Keso ke bi neheqî dest erzeno heqî her kesî kesêko zalim o. Derheqî winayinan de, ez xo erzena bextî Homayî: “Nika biewnî, peynîyey zaliman se bî”2 Ez vateyî xo bi nê emrî îlahî û bi ardimî ey tîya de birnena. Bi nê munasebetî ez bi nameyî pêroyê miletêkî rezî (esîl) şima ra îstîrham kena ke muxabere newe ra ronîyo û sebebî qutbîyayîşî muxabereyî zî orte ra bêrî wedartene.
No war de emr û îrade, lutf û hîmet destî cenabî efendî de yo.
3yî adare 1920
Qoçgirîzade Elî Şêr
Serekî Şûbeyî Kurdîstan Tealî Cemîyetî yê Sîwas, Zara, Umranîye
Sey eslî xo yo.
(mor)
Tirkî ra çarnayox:
Mehmed Selîm UZUN
______________________________________________________________________________
- Sûreyê Qesasî, peynîyê ayetî 35. (“Entuma ve men ittebeakumm -el xalîbun”
- Sûreyê Yunûsî, peynîyê ayetî 39. (“Fenzur keyfe kane akibetu-zzalimin.”)
________________________________________
Der Aliye’de Kürdistan Teali Cemiyeti Muhteremesi Vasıtasiyle Sulh-i Umumi Konferansı’nda Kürt Milleti Heyet-i Murahasası Reisi Şerif Paşa Hazretlerine
Akvam-ı cihanın serbest-i inkişafını ve hakk-ı hayatını bahş ve teslim hakkında Halık-i kâinatın hikmet- i maneviyesine inanarak, kurre-i arzda kaffe-i hukuk-i beşeriyyete musavat ve adaletle riayet eylemelerinizden olmalıdır ki, sizin gibi zumre-i mutelifeye galibiyet tecelli etti. Amma ki bu galibiyetin şükraniyetle ifası ancak her milletin hakkını teslim ile beka bulacağı heyet-i karagahilerinizce malumdur. İşte cihan-ı beşeriyyetde bir medeniyet-i esasiye ve şecaat ve semahat-ı hulkiye ile maruf olan ve yalnız bir merbutiyet-i diniye ile Osmanlı hükümetiyle bilittihat hemcivar kalan sekiz milyon Kürt milleti, bu hakkı sizin gibi büyük bir mahkeme-i cihanden talep etmiş ve etmektedir.
Şöyle ki: Kurdistanı vusta olan Harput ve Dersim eyaleti Sivas’ın Zara, Koçgiri aşairinin Kızılırmak nehrine kadar muhitte kahir bir kitle-i azime olup dört yüz seneden beri Osmanlı hükümetiyle beher asırda belki on defa mevcudiyeti ve hukuk-i milliyesinin muhafazası uğruna muhabereler yapmış ve muvazene-i umumiyeyi bozmamak fikriyle Avrupa ve Duvel-i Muttehide’sine müracaat edilmemiş ise de, Dersim üzerine çekilen topların sedaları şüphesiz Avrupa’ya kadar akisle her kesi vicdanen rahatsız eylemiş kanaatindeyiz.
Bu Harb-i Umumi’de muhitimize dehalet eden binlerce Ermeni ve Rum milletleri hakk-ı beşeriyet ve insaniyete tevfiken Düvel-i Mutelife namına Erzincan’da Rusya orduları ile Ermeni milli cemiyetlerine inanmış idi. Ol sıralarda Türkiye hükümeti Harput cihetinde Nazimiye ve Pah kazalarında mazlum ve rencber Kürd ahalimizden on yedi bin nüfusunu telef ile Fırat nehrine dökmüş ve Sivas’ın Kızılırmak nehrine kadar teşkil eyleyen Koçgiri Kürdistanı ahalimizi de güya Osmanlı ordularının hatt-ı ricatlarını kesmek meseleleriyle itham ederek, Koçgiri aşairi üzerine ordular çekerek, esakirle bir çok muharebeler ve müsademeler neticesinde 1332 Rumî ve 1916 Efrencî senesi tarihinde Koçgirilizade Alişir Efendi siyasi vakiatı meşveresiyle Erzincan’dan Rusya muhitine geçerek ol vakit Dersim ve umum Kürtler tarafından vekil tayin olunarak, mumaileyhi sekiz milyon Kürdistaniyi temsil ederek, kendi imzasiyle ve beraberinde on bir zat Dersim rüesasının imzalarını muhtevi tanzim edilup 11 Teşrin-i sani 1332 Rumî ve 11 Teşrin-i sani 1916 Efrenci müverrah ve musaddakı Rusya İmparatorluğu ile müttefikleri Düvel-i Mutelife’ye hitaben takdim kılınan muhtıramızda, harbten sonra herhangi muhitde kalırsak ileride Sulh-i Umumi Meclisi’nde milletimizin hakk-ı mukaderatı ve istiklaliyet-i milliyesini tayin edilmek ciheti cemii hakaikin beyanı ile Erzincan’da teşekül eden bir heyet-i mahsusa marifetiyle bitercüme başkumandan emriyle Dersim ciheti kumandanı Çerkez (Kinyas Hacı Mikof) vasıtasıyla makam-ı imparatoriyeye gönderilerek gazetelerle ilan olunmuş ve tabi müttefiklerine de keyfiyet beyan edilmiştir. Şayet Düvel-i Mutelifece kayıt ve tespit edilmemiş ise mahalinde tahkiki ve el-yevm suret-i musaddakaları da yedimizde mevcuttur.
Bilahire Rusya Çarlığının ihtilalden sukutuyla Mösyö Lenin tarafından mevrud propogandalar üzerine ordular Düvel-i Mütelife’ye muhalefetle Erzincan’daki Rus ordularının dahi bolşeviklik efkarıyla hareket edüp Çar ve müttefiklerine karşı olan ittifaka riayet etmeyerek Dersim havalisine tecavüz ve taaruzla ahalilerimize hakaret eylemeleri yüzünden bu bolşevikler, ordularını muhitimize sokturmamak içün zaruri müdafaaya mecbur kalarak mağluben savuşup gitmişler idi.
Ahiren Türkiya hükümetiyle vaki mütareke neticesinde vesaikimizle bu babdaki muhtıralarımızı ve davay- i muhikkamızı takib içün sulh meclis-i adilanesine gitmek teşebüsünde olduğumuz halde, Kürdistan umerasından Şerif Paşa hazretlerinin umum tarafından tevkili ile sulh meclis-i muhteremesince kabul buyurulması cihetiyle, umum tarafımızdan dahi gerek İstanbul’daki Kürdistan Teali Cemiyeti erkanı ve gerekse Heyet-i Murahasa Reisi muşarunileyh Şerif Paşa’yı kaffe-i mesalihinin ve hakk-ı hayat ve mukadderatının mutevakıf olduğu umur-i külliyesine vekalet-i amme-i sahiha ile nasb ve tayin ile Heyet-i Murahasa ile beraber kabul etmiş olduğumuz halde, biz umum milletçe muvaffakiyetlerine de duahan olmaktayız.
Şimdi ise Anadolu’da Vilayat-ı Şarkiyye de muhitimizde kalan Türkiye hükümetinin İttihat ve Teraki enkazından metruk efendilerin İstanbul’daki cemiyetimizle vekil-i umumimiz Şerif Paşa aleyhlerine Kürt rüesası namıyla gizli sahte telgraflar tasni’ ve tertip ile makamata ve Sulh Konferansı’na vermekte olduklarını evrakı havadiste görüldüğü gibi, membaınca tertip edilip gönderilen sahtekarlıkları da elde edilmiştir.
Şu suretle mukaderat-ı milliyemize mani olmak isteyenlere karşı biavnnillahi teala mevcudiyet-i milliyemizi gösterecek ve seyf-i hakkaniyetle hukukumuzu istihsal edeceğimize emin isek de, cihan-ı medeniyetçe mezmum ve beşeriyete muzır olan muharebe ve mukateleyi caiz görmediğimiz içün, itidalimizi muhafaza ile Türkiye‘nin intihab ve teşkilat-ı milliyesine karışmayarak, ancak Sulh-i Umumi Meclis-i muhteremesinde zuhur edecek kararla her millet kendi mukadderatını eyadi-i ihtiyarları ile tayin ve muhafazası hakkındaki müteadid ilanat-ı muhikkanelerinize binaen, biz Kürt milleti dahi biiznillahi teala kendi mukaderat ve istiklaliyet-i milliyemizi tayin etmiş olduğumuzdan, işte cihanca malum Kürdistan’ın şimal-i hududu bulunan Erzincan’ın şimalindeki dağlarla Kızılırmak menbaını ve cenubi havzasını teşkil eyleyen Zara, Koçgiri ve sair aksamı bir kütle-i azime-i vatan-ı kadimemizin Kürdistan [olarak] tanınması hususlarında kayıt ve tespit ile taht-ı karara alınması cihetine musaade buyurulması ile hak ve adalet kalemlerinin keşidesini umum Kürt ve Kürdistan milleti namına arz-ı mutalebatla kesb-i fahr eyleriz. Ol bab da.
7 Mart 1336 Rumî
7 Mart 1920 Miladî
Aslına mutabıkdır.
(mühür)
Rüesadan
Tuzlucuzade Mehmet Ferid bin İbrahim
Rüesadan
Muhammet Munzur
Mehmet Emin
Dersim Seyyidan Aşireti Reisi
İdare İbrahim
Dersim Şeyh Hasan Aşireti Reisi
Seyid Rıza (imza)
Dersim havalisi Erzincan ve Koçgiri ve Kangal ve Darende ve Akçadağ Kürdistanın’da mukim umum Kürt milletini temsil eden Koçgirilizade ALİŞİR
Koçgirili rüesasından Mehmed Kamil
Koçgirili aşair rüesasınden Mahmud
Erzincan’da mukim umum aşairinden
Mustafazade Husên
(W. Lewandgs, tercüme için.)
Transkrîbekerdox:
Mehmed Selîm UZUN
_____________________________________________________________________________
.
Bi Wesitayê Birêz Kurdîstan Tealî Cemîyetî ya Îstanbulî Serekî Delegasyonî Neteweyî yê Konferansî Aşitî yê Pêroyî Hezretî Şerîf Paşayî rê
Bi bawerîardişî xaliqî heme cîhanî ke bi hîkmetê xoya îlahî heqî ciwîyayîş û serbest awerşîyayîşî pêro şaranî dinya qebul û bexş kerdo, semedo ke [şima] serî erdî dinya de heqî pêroyî yê merdimîye rê bi edalet û seyyewbînîye (eşitlik) rîayet kenî, kesanî meqûlan sey şima rê xalibîyet tecellî kerdo. Labelê, nê xalibîyetî rê şikirkerdiş ancax bi qebulkerdiş û caardişî heqî her miletî beno daîmî ke xora heyetî şimayo wayîrî ehlîyetî ney rind zano. Seke şima vînenî miletî kurdî ke heşt mîlyonî yo dinya de bi medenîyetêkî bingeyinî, bi qehremanî û qedirşînasî û bi hişmendîya winayine girêdayê merdimîye yo û tena bi yew rabitaya dînî ya girêdaye yo û usmanîyan (Osmanli) de têhet mende yo, no heq mehkemayê şimaya pîl ya cîhanî ra taleb kerdo û keno.
Rewşe wina ya:
Eyaletî Dêrsim û Xarpêtî orteyî Kurdîstan ê. Sêwas de eşîretê Zara û Qoçgîrî
resenî heta çemî Kizilirmakî û mintiqa de bi hûmarêka girde ekserîyet teşkîl
kenî. Nê eşîretan çar sey serrî yo ke her seserre (esr) de belkî des reyî
semedî estbîyayîş û heqanî xoyê milîyan usmanîyan de herb kerdo. Labelê qey
xatirî pîya ciwîyayîşî û semedo ke na mintiqa de bêahengî nêvirazîyo heta nika
muracatî Ewropa û Dewletanî Yewbîyayenan (Amerîka) nêkerdo. Bêguman her çiqas
wina bo zî vengî topanî usmanîyan ke şawitî Dêrsimî ser reseno heta Ewropa û ma
bawer kenî ke vengî nê topan wijdanî her kesî eciz kerdo.
Herbî Pêroyî [Herbî Cîhanî yo Verên] de miletanî rûm û armenîyan ra hezaran kesan înanê ke dexaletî mintiqayê ma kerdibi qandî merdimîye û heqanî merdiman nameyî Dewletanî Îttîlafî ser o bawerîyê xo bi ordîyî rûsan -ke Erzingan de bi- û cemîyetanî milîyan yê armenîyan ardibî. O wext hukmatî Tirkîya hetî Xarpêtî ra Qisle (Nazimiye), Pah û qezayanî înan de şarî mayê kurdî yê mezlum û emegdarî ra hewtês hezar nufus telef kerd û eşt çemî Feratî. Heto bîn ra Sêwas ra heta Kizilirmak bi behaneyo ke goya şarî mayê Qoçgîrî yê Kurdîstanî rayîrî peyseragêrayîşî orduyî usmanîyan girewto îtham kerd. Bi nê behaneyî bêbingeyinî eskerî xo şawit eşîretanî Qoçgîrî ser. Ney ser o mabênî eşîretan û eskeran de zaf lec û pêrodayîşî bîy. Tarîxî serrê 1332yî rûmî û 1916î mîladî de Qoçgîrîzade Elîşêr Efendî seba ke serebûtanî sîyasîyan ser o qisey bikero Erzingan ser ra vîyert ra şi Rûsya. O wext hetî Dêrsimî ra û hetî kurdan pêrune ra sey wekîlî ame tayînkerdene, semedo ke heşt mîlyon kurdîstanîyan temsîl bikero, bi îmazyê xo û tewrî îmzayanî yewendes giragiranî (pîlanê) Dêrsimî bi tarîxî rûmî teşrîna peyêne ya1332yî û bi tarîxî mîladî teşrîna peyêne ya1916î de yew muxtiraya tesdîqkerde hazir kerde. Na muxtirayê maya ke pêşkeşî Împaratorîya Rûsya û mutefîqanî aye Dewletanî Îttîlafî bîya de, yeno beyankerdene ke badî herbî de ma kam teref de bimanî zî, demo amayox de lazim o ke roniştişî pêroyî yê aştîye de heqî tayînkerdişî qederî xo û îlankerdişî xoserîya neteweyî zî tede heme heqî miletî ma bîyerî qebulkerdene. Na muxtira bi tercumeyî xoyo ke hetî heyetêkî taybetîyo ke Erzingan de teşkîl bîyo ra tercume bîya û bi emrî serkomûtanî û bi wesitayê komûtanî mintiqayê Dêrsimî Çerkezî (Kînyas Haci Mîkof) resaya meqamî Împaratorîye, rojnameyan de neşr bîya û bîtabî wezîyet mutefîqanî Împaratorîye rê zî beyan bîyo. Eke hetî Dewletanî Îttîlafî ra tesbît û qeyd nêbîyo, no wezîyet cade eşkeno bîyero tesbîtkerdene û xora ewro nimûneyî nê belgeyanî tesdîqkerdeyan ma dest de estî.
Badî cû qeyserîye (çarlik) îhtîlal ra pey rijîyay. Xebat û propogandaya ke terefî birêz Lenînî ra amêyne kerden ra orduyî rûsan hemberî Dewletanî Îttîlafî muxalefet kerd. Heta orduyî rûsano ke Erzingan de bi, bi fikrî bolşewîkan hereket kerdên, Çar û muttefîqanî ey rê rîayet nêkerdên. Semedo ke bi heqaret tecawiz û tearuzî şarî mintiqayê Dêrsimî kerdên, nê bolşewîkan, nêwaşt orduyanî xo bişawî mintiqayê ma, mecburî xopawitişî bîy, peynî de zî mexlûb bîy û tîya ra remay şîy.
Peynî de, yanî hukmatî Tirkîya reyde pêameyîşî adirbestişî [Mutarekeyî Mondorosî] ra pey, seba teqîbkerdişî dewayê xoya rastikên, ma waşt bi belgeyanî xo û bi muxtirayê xoya ke no war de bî, şîyerî kombîyayîşî aştî yê adilî. Emîranî Kurdîstanî ra cenabî Şerîf Paşayî, ke hetî pêroyî ra wezîfedar o, terefî kombîyayîşî merhametinî ra zî ameyo qebulkerdene. No sebeb ra gerek terefî giregîranî Kurdîstan Tealî Cemîyetî yê Îstanbulî, gerek terefî Serekî Heyetî Temsîldarîye û terefî ma pêrune ra semedî heqanî pêroyî û heqî ciwîyayîşî û heqî tayînkerdişî qederî xo û sey nînan heme heqî ma bîyerî ca, Şerîf Paşayo ke cor de name beno torî delegasyonî ya bi qebulkerdişî heqîqî yê umûmî ameyo tayîn û wezîfedarkerdene. Ma heme sey miletî pêro pîya înan rê duaker ê.
Nika zî Anatolîya de, Wilayetî Şerqîye de, mintiqayê ma de efendîyê ke hukmatî Tirkîya de enqazî Îttîhed û Tereqî ra mendî eleyhî (duştî) cemîyetî mayo ke Îstanbul de yo û eleyhî temsîlkarî ma Şerîf Paşayî de nameyî reîsanî kurdan ser o nimitikî telgrafanî sexteyan hazir kenî û tayê meqeman û Konferansî Aştîye rê şawenî. Nê heme bîyayîşî rojnameyan de yenî vînayene û nê sextekarîyê ke ameyî kerdene heme ca de ameyî tesbîtkerdene.
Bêguman, bi ardim û hîmetî Homayî ma eşkenî (besekenî) hemberî kesanî ke nê
rayîrî de wazenî vernîyê ameyoxî (îstîqbalî) mayê neteweyî asteng (engel)
bikerî estbîyayîşî xoyê milî ramojnî û heqanî xo bi şimşêrî heqanîyetî bigêrî.
Labelê semedo ke herb (ceng) û însankiştiş dinyaya medenî de ameyî
mehkumkerdene û zerar danî merdimî, semedo ke ma nê rayîrî munasib nêvînenî, ma
terzî xoyê nermî dewam kenî, ma mudaxeleyî weçînayîş û strukturî Tirkîya yê
neteweyî nêkenî. Ancax, seba ke her milet bieşko qederî xo bi îradeyî xoyê
azadî tayîn bikero û bipawo, qeraro ke muhterem Meclîsî Aştî yê Pêroyî de
vicîyeno û no war de zaf beyanî şima yê heqanîyetî ma rê rayîr akenî. Bi îznî
Homayî ma zî sey miletî kurdî nê rayîrî de qederî xo tayîn û xoserîya xoya
neteweyî îlan kenî. Ma wazenî sinoro tebîî yê Kurdîstanî ke heme dinya de yeno
şinasnayene, koyanî vakurî Erzinganî ra heta çimeyî Kizilirmakî û başûr de
hewzaya ke Zara, Qoçgirî û bi exleb qismî bînî [yê sinorî Kurdîstanî] tede ca
genî, sey welatî mayo ezelî Kurdîstan bîyero qeyd û tesbîtkerden û no war de
qerarêk bîyero dayene.
Ma nameyî heme miletî kurd û Kurdîstanî ser o bi fexr û pesînayîş şima rê [kesî
ke Konferansî Parîsî de beşdar î] erz kenî ke şima nê heq û talebanî ma bi
qelemê heq û edeletî ca bîyarî. No war de.
7î adare 1920
Sey eslî xo yo.
(mor)
Reîsan ra
Tuzlucuzade Mehmet Ferît Îbrahîm
Reîsan ra
Muhammet Munzur Mehmet Emîn
Muhammet Munzur Mehmet Emîn
Dêrsim ra reîsî eşîretê seyyîdan Îdare Îbrahîm
Dêrsim ra reîsî eşîretê şêx hesenan Seyîd Riza
(îmza)
Mintiqayanî Dêrsimî, Erzingan û Qoçgirî û Qangal û Darende û Akçadagî Ra
û temsîlkarî heme miletî kurdî ke Kurdîstan de mukîm o:
Qoçgirîzade Elîşêr
Reîsanî Qoçgîrî ra Mehmed Kamil Reîsanî eşîranî Qoçgîrî ra Mahmud Serekanî eşîranî ke Erzingan de mukîmî yî ra Mustafazade Husên
W. Lewandgs, seba tercumeyî.
Tirkî ra çarnayox:
Mehmed Selîm UZUN
__________________________________________________________________________
İstanbul’da Saygıdeğer Kürdistan Teali Cemiyeti Aracılığyla Genel Barış Konferansı’nda Kürt Ulusal Delegasyonu Başkanı Şerif Paşa Hazretlerine
Dünya halklarının serbestçe gelişmesini ve yaşam hakkını bağışlama ve kabul etme hakkında evrenin yaratıcısının manevi hikmetine inanarak, yeryüzünde tüm insanlığın haklarına eşitlik ve adaletle riayet eylemelerinizden olmalıdır ki, sizin gibi uygun kişilere galibiyet tecelli etti. Ama ki bu galibiyetin şükretmekle yerine getirilmesinin ancak her ulusun hakkını kabul etmekle kalıcılaşacağı ehliyetli heyetinizce biliniyor. İşte insanlık dünyasına köklü bir uygarlık, yiğitlik ve alicenaplıkla bağlı ve bunun bilincinde olan [ve] yalnız dini bir bağla Osmanlı hükümetiyle birlik içinde yanyana kalan sekiz milyon Kürt milleti, bu hakkı sizin gibi büyük bir cihan mahkemesinden talep etmiş ve etmektedir.
Şöyleki: Kürdistan’ın ortası olan Harput (Elazığ) ve Dersim eyaleti, Sivas’ın Zara, Koçgiri aşiretlerinin Kızılırmak nehrine kadar [ki] bölgede ezici bir büyük kitle olup, dört yüz yıldan beri Osmanlı hükümeti ile her asırda belki on defa varlığını ve ulusal haklarını korumak uğruna savaşmış ve [fakat] genel dengeyi bozmamak düşüncesiyle Avrupa ve Birleşik Devletler’e başvurulmamış ise de, Dersim üzerine çekilen topların sesleri şüphesiz Avrupa’ya kadar yankılamakla herkesi vicdanen rahatsız eylemiş kanatindeyiz.
Bu genel savaşta [Birinci Dünya Savaşı] yöremize sığınan binlerce Ermeni ve Rum milletleri [bu halklara mensup binlerce insan], insan haklarına ve insaniyete dayanarak İttilaf Devletleri adına Erzincan’da [ki] Rusya orduları ile Ermeni milli cemiyetlerine inanmış idi. O sıralarda Türkiye hükümeti Harput tarafında Nazımiye, Pah ve kazalarında mazlum ve emekçi Kürt ahalimizden on yedi bin nüfusunu telef ile Fırat nehrine dökmüş ve Sivas’ın Kızılırmak nehrine kadar teşkil eyleyen Koçgiri Kürdistani ahalimizi de güya Osmanlı ordularının dönüş yolunu kesmek gerekçesiyle itham ederek, Koçgiri aşiretleri üzerine ordular çekerek, askerlerle bir çok çatışmalar ve çarpışmalar sonucunda 1332 Rumi ve 1916 Miladi senesi tarihinde Koçgirilizade Alişir Efendi siyasi olayları görüşmek amacıyla Erzincan’dan Rusya tarafına geçerek, o zaman Dersim ve genel olarak Kürtler tarafından vekil tayin olunarak, sözkonusu sekiz milyon Kürdistanlıyı temsil ederek, kendi imzasıyla ve beraberinde Dersim ileri gelenlerinden on bir kişinin imzalarını içeren düzenlemeyle, 11 Kasım 1332 Rumi ve 11 Kasım 1916 Miladi tarihli ve onaylı Rusya İmparatorluğu ile müttefikleri İttilaf Devletleri’ne hitaben takdim kılınan muhtıramızda (uyarı), savaştan sonra herhangi tarafta kalırsak ileride genel barış oturumunda ulusumuzun kendi kaderini tayin hakkı ve ulusal bağımsızlığı[nı] belirleme konusu [ve] tüm haklarının beyanı ile Erzincan’da oluşturulan bir özel heyet aracılığıyla tercümesiyle [birlikte] başkumandan emriyle Dersim yöresi kumandanı Çerkez (Kinyas Hacı Mikof) vasıtasıyla İmparatorluk makamına göndererek, gazetelerle ilan olunmuş ve doğal olarak müttefiklerine de durum beyan edilmiştir. Şayet, İttilaf Devletleri’nce [bu] kayıt ve tespit edilememiş ise, [bu durum] yerinde araştırılabilir ve [zaten] bugün [bu belgelerin] onaylı örnekleri de elimizde mevcuttur.
Daha sonra Rusya[nın] Çarlık ihtilalinden sonra düşmesiyle bay Lenin tarafından yapılan propogandalar üzerine ordular İttilaf Devletleri’yle muhalefetle Erzincan’daki Rus ordularının dahi bolşevik düşüncelerle hareket edip Çar ve müttefiklerine karşı olan ittifaka riayet etmeyerek, Dersim havalisine tecavüz ve taaruzla ahalilerimize hakaret etmeleri yüzünden, bu bolşevikler, ordularını yöremize sokturmamak için zorunlu savunmaya mecbur kalıp yenik olarak savuşup gitmişler idi.
Sonunda Türkiye hükümeti ile yapılan ateşkes anlaşması [Mondoros Mütarekesi] sonunda, belgelerimizle bu konudaki muhtıramızı ve haklı davamızın takibi için adil barış toplantısına gitmek girişiminde olduğumuz halde, Kürdistan emirlerinden Şerif Paşa hazretlerine genel tarafından görev verilmekle merhametli barış toplantısınca kabul buyrulması nedeniyle, hepimiz tarafından dahi gerek İstanbul’daki Kürdistan Teali Cemiyeti ileri gelenleri ve gerekse Temsilci Heyeti Başkanı adı geçen Şerif Paşa’yı genelin çıkarı ve yaşam hakkı ve kaderini tayininin gerçekleşmesi [gibi] bütün işler için, genelin gerçek onayıyla görevlendirme ve tayinle delegasyonla beraber kabul etmiş olduğumuz halde, biz tüm milletçe başarılarına da duacı olmaktayız.
Şimdi ise Anadolu’da Vilayet-i Şarkiye de bölgemizde kalan Türkiye hükümetinin İttihat ve Teraki enkazından geriye kalan efendilerin İstanbul’daki cemiyetimizle genel temsilcimiz Şerif Paşa aleyhlerine Kürt reisleri namıyla gizli, sahte telgraflar düzenleme ve tertip ile makamlara ve Barış Konferansı’na vermekte olduklarını, gazetelerde görüldüğü gibi, kaynağınca tertip edilip gönderilen sahtekarlıkları da elde edilmiştir.
Bu yoldan ulusal geleceğimize engel olmak isteyenlere karşı Tanrı’ın yardımıyla ulusal varlığımızı gösterecek [güçte olduğumuza] ve hakaniyet kılıcıyla haklarımızı elde edeceğimize emin isek de, uygar dünyaca kınanan ve insanlığa zararlı olan savaş ve insan öldürmeyi uygun görmediğimiz için ılımlı tutumumuzu sürdürerek, Türkiye’nin seçim ve ulusal yapısına karışmayarak, ancak saygıdeğer Genel Barış Meclisi’nde ortaya çıkacak [olan] kararla her milletin kendi kaderini kendi özgür iradesiyle tayini ve koruması hakkındaki birçok hakkaniyetli açıklamalarınız üzerine, biz Kürt milleti dahi Allah’ın izniyle kendi kaderimizi ve ulusal bağımsızlığımızı tayin için bütün dünyaca bilinen Kürdistan’ın doğal sınırı bulunan Erzincan’ın kuzeyindeki dağlarla Kızılırmak kaynağı ve güney havzasını teşkil eyleyen Zara, Koçgiri ve diğer bölümleriyle büyük bir kitle [olarak], ezeli vatanımızın Kürdistan olarak tanınması konusunun kayıt ve tesbitle karar altına alınması yönüne müsaade buyurulması ile bu konuda hak ve adalet kalemlerinin çekilmesi [imzalanması yönündeki] isteklerimizi, bütün Kürt ve Kürdistan milleti namına övünçle arz ederiz. Ol bab da.
7 Mart 1920
Aslına uygundur.
(mühür)
Reislerden
Tuzlucuzade Mehmed Ferid bin İbrahim
Reislerden
Muhammet Munzur
Mehmet Emin
Dersim Seyyidan Aşireti Reisi
İdare İbrahim
Dersim Şeyh Hasan Aşireti Reisi Seyid Rıza
(imza)
Dersim yöresi Erzincan ve Koçgiri ve Kangal ve Darende ve Akçadağ Kürdistanın’da yerleşik tüm Kürt milletini temsil eden Koçgirilizade ALİŞİR
Koçgirili reislerinden Mehmed Kamil
Koçgirili aşiret reislerinden Mahmud
Erzincan’da mukim umum aşiretlerinden Mustafazade Husên
(W. Lewandgs, tercüme için.)
Dilini sadeleştiren:
Mehmed Selîm UZUN
