Orhan Kotan (1944-1998) Değerli bir Kürd entelektüel, şair.
Orhan Kotan’ın, Gururla Bakıyorum Dünyaya, (Ankara Komal Yayınevi, Mayıs 1975) şiir kitabında 18 yerde türkü sözcüğü kullanılmış. Bu sözcükleri, şarkı, ezgi şeklinde okumak gerekir. Veya türkü sözcükleri yerine, hiç çeviri yapmadan, klam, stran, dilok… gibi sözcükleri kullanmak, şiirleri bu şekilde okumak gerekir.
Türkü, Türk’e ait demektir. Türkçe bir şiir, anonim bir şiir veya Türk halk şiiri melodiyle ifade edildiği zaman, türkü olur. Bu açıdan, Kürd türküsü olmaz. Arap türküsü, Ermeni türküsü, İngiliz türküsü vs. olmaz. Bunlar şarkı şeklinde ifade et mek veya Arap halk şarkıları, İngiliz halk şarkıları şeklinde ifade etmek daha doğrudur.
Orhan Kotan’ın sözü edilen şiirinde türkü sözcüğü şu şekilde kullanılıyor.
…
ve türküsünün söyleyemeyen halkım gibi
…
yiğitsen uslandır beni/türkü çağıran kızlarımı sustur
…
şehri yiğit bir türkü gibi dolaşmak
…
bu türkü mor dağların emanetidir
firari mahpuslara bir avuç su
bir türkü dilimi içerdekine
çeyiz sandığına oyalı yazma
memeye süt
ve baharın toprağa bereketidir
…
mor dağların türküsü gelir
…
söyle türkünü sen
…
ve bir gurbet türküsü gibi durmaktadır hayat
…
türkü söylemesini bilmez çocuklar
…
bir top ateş olur türküler
…
va savurmuş kara türküsü açlığın
…
türklüleri ezgileri yalan
…
hilali bir türküdür dersim mağaraları
…
bu dağlarda vuruldu boyunduruk /kınalı türkülerin boynuna
…
kan revan içindedir türkülerimiz
…
ve bir türküde söylerler bizi
…
***
Türkü sözcüğü, asimilasyonun derinliğini, yaygınlığını gösteren nirengi sözcüklerden biridir. ‘Diyarbakır’da gerçekleşen düğünde, türküler eşliğinde halay çekildi’, ‘Bir Kürd düğününde, türküler halaylar eksik olmaz’ vs. böyle bir söylemdir. Bu, asimilasyonun, beyinlerin en küçük hücrelerine kadar nüfuz ettiğini gösterir.
1975… Kürdler, Kürdistan, Kürdçe hakkında yepyeni bir bilincin gelişmeye başladığı dönem. Bu dönemin, 12 Mart 1971 Rejiminde, Diyarbakır, Sıkıyönetim Askeri Mahkemesi’nde gerçekleşen duruşmalardan sonra başladığı açıktır. Türkü bu dönemde kullanılmış bir sözcük. Orhan Kotan yaşama devam etseydi, bu özeleştiriyi bizzat kendisi yapacaktı…
Orhan Kotan’ın Gururla Bakıyorum Dünyaya, kitabındaki şiirleri, Bedirxan Epözemir, Kürdçe’ye çevirmiş. Türkü sözcükleri stran olarak çevrilmiş.
Şiirler, 2003’de, Bedirxan Epözdemir tarafından, Bi Serbilindî Li Cîhanê Dinêrim adıyla yayımlandı. (Weşanên Afiş Medya, Adar 2003 Roterdam)
Türk Solu’nun Etkisi
Türk solunun, ‘burjuvazi şarkı söyle, devrimciler türkü söyler’ şeklinde bir anlayışı var. Şarkı sözcüğüyle, ‘Türk Sanat Müziği’ veya Klasik Türk Müziği’ kastediliyor. Kürdlerin, türkü sözcüğünü sık sık kullanmaları kanımca bu etkilenmeyle yakından ilgilidir. Kürdlerdeyse durum çok değişiktir. Dengbejler, müziğini, mîrlerin saraylarında icra eder ama, Kürd halkının tamamı dengbejleri ilgiyle izler.
İsmail Beşikçi
