Çernobil Nükleer Santrali’nde 38 yıl önce bugün patlama meydana geldiğinde ABD’nin İkinci Dünya Savaşı sırasında Hiroşima’ya attığı atom bombasının 400 katı radyoaktif madde atmosfere karıştı.
Bugün 26 Nisan 2024, o dönemde Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği’ne (SSCB) bağlı olan Ukrayna’nın Pripyat kenti yakınlarındaki Çernobil Nükleer Santrali’nde yaşanan patlamanın 38’inci yıldönümü. Resmi açıklamalara göre, Çernobil’deki patlama anında iki işçi hayatını kaybetmiş olsa da Çernobil’de yaşananlar, yıllar içinde dolaylı olarak on binlerce ölüme ve büyük çaplı bir çevre felaketine yol açtı. Çernobil’de olanlar, bugün Uluslararası Nükleer Olay Ölçeği’nde en yüksek sınıflandırma seviyesi olan 7 ile ölçeklendirilen iki nükleer kazadan biri. Peki, Çernobil Nükleer Santrali ne zaman inşa edilmişti ve bundan 38 yıl önce bugün neler yaşanmıştı? Meydana gelen patlama, aradan geçen yıllar içinde ne gibi sonuçlar doğurdu? Bugün Çernobil’deki durum ne?
DÜNYANIN EN BÜYÜĞÜ OLACAKTI
Ukrayna’nın başkenti Kiev’e yaklaşık 100 kilometre, Ukrayna-Belarus sınırına ise 16 kilometre mesafede yer alan Çernobil Nükleer Santrali’nin inşaatı, 1972 yılında başladı. İnşaat başladığında santralde 12 ünite olması planlanmıştı. İnşaatının 6 safhada tamamlanması öngörülen santral, planlandığı şekilde bitirebilmiş olsaydı o dönemde dünyanın en büyük nükleer santrali olacaktı. Resmi adını SSCB kurucusundan alan ‘Vladimir İlyiç Lenin Nükleer Santrali’nin ilk reaktörü 1977 yılında tamamlandı. Ardından 1978 yılında ikinci reaktör, 1981 yılında üçüncü reaktör ve 1983 yılında dördüncü reaktör hizmete girdi. Bundan üç yıl sonra nükleer santralde patlama olduğunda beşinci reaktörün inşaatı yaklaşık yüzde 70 oranında tamamlanmıştı. Patlamanın ardından askıya alınan 5 ve 6 numaralı reaktör planı, daha sonra tamamen iptal edildi. Santral inşa edilirken orada çalışacak işçilerin ve ailelerinin yaşayabilmesi için bir şehir de kuruldu. Bu şehir, Pripyat’tı.
PATLAMA NASIL MEYDANA GELDİ?
26 Nisan 1986 tarihinde yaşanan patlama, 1 saat 24 dakika süren bir güvenlik testinin kontrolden çıkması üzerine dördüncü reaktörde meydana geldi. Dördüncü reaktörde yapılması planlanan sistem testinin hazırlıkları, bir gün öncesinde başlamıştı. Planlanan, gelecekte acil bir durum halinde ek güç kaynağı olarak kullanılması için türbin jeneratörün test edilmesiydi. Testin 700-1000 megavat güç seviyesinde yapılmasının kararlaştırılmasının ardından, kazadan bir gün önce güç, 1600 megavat seviyelerine düşürüldü ve test kapsamında acil durum soğutma sistemi de devreden çıkarıldı. Gece saatlerinde güç seviyesi 700 megavata doğru düşürülmeye başladı. Fakat güç durdurma ayarının 700 megavata ayarlanmamasıyla güç seviyesi 30’a kadar düştü. Bu gücün bir kısmının geri kazanılmasının ardından test çok daha düşük bir seviyede, 200 megavat gücünde başlatıldı. Saatler gece yarısını geçerken kumanda odasındaki tabloda acil durum sinyali yandı. Reaktörü durdurmak için çaba gösterilse de güç seviyesi saniyeler içinde hızla yükseldi ve birkaç saniye arayla iki büyük patlama meydana geldi. Patlamada 2 bin tonluk çatı havaya uçtu, 8 tonluk radyoaktif yakıt atmosfere karıştı. Bu, toplamda, 2’nci Dünya Savaşı sırasında ABD’nin Japonya’nın Hiroşima kentine attığı atom bombasının 400 katı radyoaktif maddenin atmosfere karışması anlamına geliyordu.
PRİPYAT KENTİ, PATLAMADAN 36 SAAT SONRA TAHLİYE EDİLDİ
Çernobil Nükleer Santrali’ndeki dördüncü reaktörde yaşanan patlama esnasında santralde çalışan iki işçi hayatını kaybetti. Uluslararası Atom Enerji Ajansı’nın (UAEA) paylaştığı bilgilere göre, patlamanın ardından olay yerine gelerek reaktörü söndürme ve temizlik çalışmalarına katılan 28 itfaiyeci ve işçi, kazadan sonraki 3 ay içinde yüksek miktarda radyasyona maruz kalmaları, bir işçi de ani kalp durması sebebiyle yaşamını yitirdi. O dönemde 49 bin 360 kişilik nüfusu bulunan Pripyat kenti ise tamamen tahliye edildiğinde Çernobil’deki kazanın üzerinden 36 saat geçmişti. Britannica’da yer alan bilgilere göre, dönemin Sovyet yetkilileri kazanın ‘üzerini örtmeye’ çalışmıştı. Ancak patlamadan iki gün sonra, 28 Nisan tarihinde İsveç’teki izleme istasyonları rüzgar yoluyla taşınan anormal seviyede yüksek radyoaktivite tespit etti, bu ise dünyanın SSCB’den bir açıklama talep etmesine sebep oldu. SSCB hükümeti ardından Çernobil Nükleer Santrali’nde bir kaza meydana geldiğini kabul etti. Sonraki hafta ve aylarda nükleer santral yakınlarındaki 67 bin kişi daha hükümetin emriyle tahliye edilerek başka bölgelere yerleştirildi. Kaza sebebiyle yaklaşık 200 bin kişinin tahliye edildiği düşünülüyor.
Duvar
