SPOT: “Ma hîrê cinîyê kurdî wazenîme ke raywanîya xo ya hunerî de trajedîya cinîyanê hardê xo, eşq û dejê înan ebê newa (meqam, qeyde) kilamanê xo biyarimê ziwan. (…) “Ez vano eke heyat yew derya bo, huner yew çem o, sîyaset yewna çem o. Her yew xeta xo ser o herekîno, şono reseno derya. La nêbeno ke yew xo ê bînî ra berz bivîno. Eke ti mi ra persî huner de zurî çîn î, kilama raştîye zurî nêkena. Yewser venga zerya merdimî dana. Reyê-reyê qesêyêde sîyasîya tewr bi tesîr jî nêşkena hendê yew kilam tesîr bikero însanan.Vatena peyêne na hetêdê ma hêna rayêdê raşte nêdîya.“
Hîrê cinîyanê kurdan 2013 de xebatê xo ya muzîkî sey yew CD vet. Nê hîrê cinî nika zî hunerî xo pîya û sey yew grûbe îcra kenî. Grûba Trio Mara, ke hîrê serrî yo nê hîrê cinî pîya karî muzîkî kenî, bi nameyî “Dêrî” CDyê xo ya verîne vet. Dengbêjê/a na grûbe hunermend Sakîna Teyna ya. Nûrê Dilovanî kemane û Nazê Îşxan zî pîyano cinenî. Nameyî albûmî înan kirdkî (kirmanckî, zazakî) yo. La albûmî de kilamê kirdkî, sorankî û kurmanckî estî.
Na CD de yewindes kilamî estî: Nazdar, Romanî, Vanê Ko ra, Erê Nîna, Lêylê Xanê, Şamîranê, Gula Min, Teşîya Min, Desmala Min, Qumrîkê, Bêrîvane. Înan ra “Nazdar” bi sorankî, “Vanê Ko ra”, “Erê Nîna” û “Bêrîvane” kirdkî û yê bîn zî kurmanckî yê.
Tîya de çîyo balkêş (enteresan) no yo ke hem pîyorê kilaman cinîyan ser o ameyî viraşten hem zî hetî cinîyan ra ameyî vaten.
Na CD, Ahenk Muzîk veta. Semedê têkilîyê merdim eşkeno biewnîyo nê keyepelan ra: www.sakinateyna.com û www.ahenkmusic.com.
Hunermend Sakîna Teyna 1973 de Gimgim de ameya dinya. Sakîna, yew keyeyo kurd û elewî de bîya pîl. A keye de bi muzîk elaqeder bîya. La wextî wendişî mektebî de zî hertim bi muzîka meşxul bena.
Sakîna Teyna 1991de awanbîyayişî Navenda Çanda Mezopotamyayê (NÇM) de mîyanî xebatê muzîkê kurdî de cayê xo girewto. Sakîna Teyna, Koma Mezrabotan de, sey vokalîstî kilamî vatî.
Sakîna Teyna 2006 ra nat Ewropa de manena. Orkestraya Caza Împrovîze ya Viyanayê (VIO) de zaf konserî dayî. Ancî çend serrî yo ke bi yew komê tîyatro yê kuçeyan yê împrovîze de bi nuşte û kilamanî xo hunerî xo pêşkêş kena. Hunermende, wisarî 2011î de bi nameyî TRİO MARA yew grûbe (kome) awan kerd. Seke ma va na grûbe hîrê cînîyanê kurdan ra yena meydan.
Ziwanê muzîkî yê Grûba Trio Mara kurdî yo. Muzîkî na grûbe, yew muzîko klasîk û gelêrî (muzîkî şarî) yo. Veng û melodîyê kurdan û enstrumanî yê rojawanî têde ameyê alawiten û no rayîr ra yew sentezo neweyo modern ameyo meydan.
Sakîna Teyna Almanya, Awusturya, Hollanda û Fransa de konseran dana. Heta nika aye û hunermend Mehmet Akbaşî pîya çend cayan de konserî dayî.
Sakîna Teyna, destpêkî 2012î de bi nameyî Royê Mi xebatê xo ya verên ya soloyî sey yew albûmî veta.
Hunermend Sakîna Teyna teberî xebatê xo ya mûzîkî de rojnamewanî kena û semedê heqî cinîyan mucadele dana. Sakîna Teyna 2006 ra nat Vîyana de manena û xebatê xo zî tîya de kena.
***
Seyîdxan Kurij: Wisarî 2011î de bi nameyî “TRIO MARA“ şima hîrê cinîyanê kurdan pîya yew komê (grûbê) muzîk awan kerd. Ti eşkena wendoxan (rê)rî behsî xebatê na kome bikerî? Taybetmendîyê na kome çiya? Çira tena cinî? Şima senî yew muzîk virazenî?
Sakina Teyna: Projeyedê nîyanenê rewna xîyalê mi de estbîyê. Mi waştêne ez cinîyan ra komedê muzîk ronî. Xora Nûrê û Nazê mordemê yewbînan ê. Mi waştena xo înan ra va, înan jî qebul kerd. Ebê no tore ma dest bi no projeyî kerd.
Trio, ebê latînî êno vateya hîrê (3) yî. Çekûya “mara“ jî ma bi zanayene çinîte we. Mara, qesêda kirmanckî ya. Na çeku heto bîn ra jî êna vateya “dayikê“. Erebkî de jî maneya xo “cinî“ ya. Ermenkî de jî “dayik“ a. Seva ke xeylî ziwananê herema ma de êna vateyê “cinî“ û “dayikê“, coka ma no name çînit we.
Projeya Trio Mara de Nurê Dilovanî keman, Nazê Îşxan pîyano cinenê (danê piro) û ez jî vokalîst a.
Muzîkê Trio Mara kurdî yo klasîk û gelêrî (muzîkê şarî) yo. Ma bingeyî muzîkê kurdî o gelêrî seveknenê, la ebê muzîko klasîk û newejen yew harmonî virazenî.
Repertûarê ma de kilamê muzîko klasîk yê kurdî ke qet kewen nêbenê estê. Nazê Îşxan nê kilaman newe de aranje kena. Lewêyî kilamanê kurdî de ma ca danîme kilamanê ziwananê bînan jî. Ma konseranî xo de ziwananê bînan de jî tayê nimûneyan danîme.
Welato ke ma cira ênîme (Kurdîstan) de dej, ceng, xoverdayen qet kêmî nêbîyê. Ma jî hîrê cinî wazenîme ke bîyayişê ke cografyaya Kurdîstanî de ciwîyayê biyarîmê ziwan. Xeylî hunermendê cinîyê ke dengbejîyê kerdênê, seveta nîyadayîşê cematî yê ke binî destê camêrdan de bîyê, hebê tesîrê rêçekahnîye (tradîsyon) û bawerîyê olî (dînî) ra raştê xeylî zehmetîyan amêyî. Tengîya û zehmetîya ke dengbejanî zê Eyşe Şan û Meryem Xan dîya xeylî bi vatê ya. Ma vazenîme ke nê mîrasê înan yê ebê vateyî xo rê bikimê binge.
Ma hîrê cinîyê kurdî wazenîme ke raywanîya xo ya hunerî de trajedîya cinîyanê hardê xo, eşq û dejê înan ebê newa (meqam, qeyde) kilamanê xo biyarimê ziwan.
Klîbî to sey yew dokumanterî yî. Ti qey no metod xebitnena?
Klîb, seveta ke kilam balê goştaran bonco, çîyê de zaf muhîm a, xîtabê çimanî goştaran kena. Çi fayde ke roja ewroyîn de tayê klîbî kurdî ke enê weşênayîş, xeylî cayan de gerêk merdim înan rexne bikero. Merdim vurnayena kinc û kola ra û şeklê kilamvatoxî ra nêşkeno goşî xo bido kilam ser. Ververê (verba) xebata na torêyî de rexneyî mi estî. Nayê ra jî nêwazena bikuyî xeta populîzmî. Armancê mi no nîyo ke ez xo ebe klîba xo ravêrî berî. Goreyê vînayê mi her kilam wayîrê yew hîkayeya taybetî ya û yew mesajî aye esto. Gerêk merdim klîban de nê mesajan bido. Xora derfetê mi zêde çîn o ke ez bi pereyo zêde klîban virazî. Nayê ra jî ez zafêrî performansê xo yê zindî ra vîdeoyan parê keno. Reyê-reyê jî ez dîmenanê (resmanê) dokumanteran kar ano.
To yew wext profosyonel sîyaset jî kerd. To senî karî hûnerî û sîyaset pîya kerdêni?
Vero ke ez karê sîyasetî bikerî, ez xebatkara Mabenda Çanda Mezopotamya (NÇM) yê Stanbolî bîya. Mi verê polîtîka, karê hunerê kurdî kerd. Labelê destvera (destpêkî) serra 1990î de Kurdîstan de şer û serewedardayenê şarê ma zaf ravêr şîbî, karê hunerî teyna ez mird nêkerdêne. Nayê ra mi verê xo da karo polîtîk û meydanê bînan yê tekoşînî. Ebe şîyayişê karê polîtîkayê profesyonelî ra karê mi yê hunerî vindarîya. Tayê dolima ke ma bi embazan ra amonê têlewê yan jî tayê çalakîyanê kulturî de mi çend kilamî vatênê. Heto bîn ra sevoke derfetê ma çînêbî, mi heşt serrî qet goştarîya muzîkî nêkerde. Ez ravêrşîyayenê muzîkî ra haydarê nêbîyo. Bi kilmayê mi karê hunerî nêkerdêne.
To yew mudet bi nameyê SAKINA & ANADOLU QUARTET Mesopotamian Sounds – Ethno Meets Classical yew rêzê konseran dey. Ti eşkena qalê nê projeyî bikerî?
Nê rêzê konseran zê proje aşma nîsane ya 2014î de raverşî. Planêdê demderg nêbî. Ma bi qeydkerdena di kilaman dest kerd ci û ma xo mîyanê raştkerdena konseran de dîy. No proje seva mi çend hetan ra enteresan bî. Her çar hunermendê Anadolu Quartet jî tirkî bî. Labelê, têkiliya înan bi hususî ebê muzîkê kurdî û muzîkê şaranê bînan yê Anatolya zaf xurt bî. No tablo Tirkîya de rew-rew nêno dîyene.
Yew endamê na kome cuyê xo Dêrsim de ramneno. Di endamî jî tevdîrê xo vînenê ke şêrê Dêrsim de cuyê xo biramê. Sebeb no yo ke nê embazî sîyasetê dewleta tirk ke ebê serrane ke ebê sîyasetê xo yo zur û xapinok raver berdo rexne kenê û wazenê ke hardê Dêwreşî de rêça raştîyê biramê. Verê mi ebê hunermendanê zê Tara Caf û Mehmet Atlı karê konseran kerdibî. Labelê, ma Ewropa de raya verîn a ke ebê rêzê konseran xo danê naskerdene. Ma Bilefeld, Köln, Frankfurt û Berlîn de çar konserî dayî. Namê projeyê ra jî êno fahmkerdene ke ma muzîko gelerî yê şaranê Anatolya yê ebê enstrumananê rojavayî yê klasîkan ra anîmê têlewe û pîya yew sentezêk virazenîme. Repertûarê projeyî zêde kurmanckî û kirmanckî yê. Heto bîn ra ma ebê ziwananê ermenkî, tirkî û yewnankî jî vanême. Xora endamê kome pêro pîya [mintiqa] Behro Sîya (Kara Deniz) ra ênê. Na sevete ra ma kilamanê na hereme jî vanîme. Raşta jî goştaran zaf rexneyî pozîtîf kerdî. Ma payîz an jî zivistanê verva ma de wazenîme ke na kome ra çend rêzê konseranê bînan jî darêfîme (bidime).
Ti hîna zaf hunermendanî bînan de pîya kar kena. No pîyakarkerdiş mîyanî hunermendanî kurdan de zaf edet nîyo.
Mi ebê serran zerrê tevgera cinîyanê kurdan de ca girot. Nê serran cewherê gureyê kolektîfî da mi. Wexto ke ez ravêrşîyena hunermendanê kurd vîneno, ez zaf şa beno, zerrê mi beno hîra. Nayê ra ke ez wazeno hunermendê ke vînayişê xo ra, hest û zerrîya xo ra, hetê merdimatîyê ra nezdîyê min ê, înan de kar bikerî. Bê guman hetê kamîya min ya cinîtîye hunermendanê cinîyan ra waştena xebatê hevkarîye zêde kena.
Bi di enstrumantalîstê xurtî zê Nazê İşxan û Nurê Dilovanî ra karkerdene şansêdê zaf gird o. Ez bawer kena ke no hetê mi do her tim bibo. Ez bi projeyanê zaf veng û renginan de ca bicerî. La belê seva mi çîyo bingeyîn ke hertim zerêdê veng û rengê cinîyan bibo.
To yew ca de bi titkî vana ke: “Kürtçe aşk şarkısı söylemenin bile terörle mücadele yasası kapsamında ele alındığı bir ülkede sanatçı politiktir, Kürtçe müzik yapmak politiktir.” Tîya de ti wazena se vajî?
Na vateni hunermendo hêja Mehmet Atlı yew roportaj de vatibî. Zaf weşa mi şi, mi jî medyaya sosyal de pare kerd. Ma welatê de henên de cuyenê ke to kilamêde eşqî jî vacê, kilamêde polîtîk jî vacê, hetê rejîmî ra zê yewbînî yo. Oncîna to dana mehkemeya terorî.
Hunermendanê kurdan, şaîranê kurdan, sîyasetmedaranê kurdan ke ebê ziwanê xo qesey kerd, kilamî vatî, şîîrî nusnayî neçar mendî ke emrê xo zîndanan de derbaz bikî.
Yew sîstema no tewir de qesêkerdena kurdî [hereketêk] polîtîk o. Nayê ra jî to sîyaset ra biremê jî pesîrê to sîyaset ra nêxelisîno ra. Wazeno nayê vacî, yew ziwan her tim polîtîk nîyo. Labelê to Kurdîstan de se bikerê jî zonê ma ya to hertim polîtîk êno hesab kerdene.
Derheqê têkilîya muzîk û polîtîka, hunermend û polîtîka de fîkrê to çiko?
Se ke mi cor de jî ardêra ziwan, ma welatêdê henên de ciwîyayêne ke wexto ke merdim ebe kurdî vacêro, qesey bikero, binusno belayê girdî ênê merdimî serde. Nayê ra jî têkilîya hunerî û polîtîka xozayî (tabîî) virazîna. Hema hunermend sîyayetmedar nîyo. Huner û sîyaset gerêk têkilîyadê hîyerarşîk de mebo. Her yew xoza xo de raverî şoro, yewbîn de nuqtayanê ortax bivîno. Wexto ke sîyaset huner ra vacêro binê emrê mi de bê, o kî nêbeno. Labelê gerêke huner jî sîyasetî ra nêremo, ververê bîyayîşanê qomî de heşar bo.
Ez vano eke heyat yew derya bo, huner yew çem o, sîyaset yewna çem o. Her yew xeta xo ser o herekîno, şono reseno derya. La nêbeno ke yew xo ê bînî ra berz bivîno. Eke ti mi ra persî huner de zurî çîn î, kilama raştîye zurî nêkena. Yewser venga zerya merdimî dana. Reyê-reyê qesêyêde sîyasîya tewr bi tesîr jî nêşkena hendê yew kilam tesîr bikero însanan.Vatena peyêne na hetêdê ma hêna rayêdê raşte nêdîya.
Not: No roportaj kovara VATE hûmarê 42. Ame neşirkerdiş.
