Rojhat ABİ
DİYARBAKIR – 12 Eylül 1980 Askeri Darbesi’nin işkence merkezlerinden biri olan ve ‘dünyanın en kötü şöhretli 10 cezaevi’ arasında yer alan Diyarbakır 5 No’lu Cezaevi 2022 yılında kapatıldı. Müze ve kültür alanına dönüştürülmesine karar verilen cezaevi 11 Ekim 2022’de Adalet Bakanlığı ile Kültür ve Turizm Bakanlığı arasında imzalanan protokolle Kültür ve Turizm İl Müdürlüğü’ne devredildi. Müze projesi için Diyarbakır Anıtlar Bölge Müdürlüğü ile Kültür Turizm Bakanlığı tarafından 17 Mayıs 2023’te 11 milyon 425 bin 378 TL bedelle ihale açıldı. 7 Haziran 2023’te imzalanan sözleşmeye göre ihaleyi 11 milyon 250 bin lira bedelle Ankara’da bulunan Okyanus Mühendislik ve İnşaat A.Ş. kazandı. Ancak müze projesiyle ilgili bir ilerleme sağlanamadı.
‘BİZ DE HÂLÂ BEKLİYORUZ’
Diyarbakır 5 No’lu Cezaevi’nde işkence gören yazar Nuri Sınır, Artı Gerçek’e yaptığı açıklamada 31 Mart Yerel Seçimleri nedeniyle müze işlemlerinin bir kenara bırakıldığını Kültür Bakanlığının cezaeviyle ilgili bir belgesel projesi yürüttüğünü söyledi. Sınır, “Seçimden önce belgeselle ilgili devlet yetkilileri ile bizler cezaevine gittik. Oradaki işkenceleri anlattık. 30’a yakın arkadaş geldi, belgesel için çekimler yapıldı. Ama tekrar Diyarbakır’a gelip cezaevinde gördüğümüz işkenceleri canlandıracaklar. Ben ne gördüysem orada tekrar canlandıracağım. Cezaevinin müzeye dönüştürme işlemi için de ihale sürecinin sürdüğü bilgisini verdiler. Hâlâ biz de bekliyoruz” diye konuştu.
‘ESKİ YAPI KORUNMAMIŞ’
Cezaevin eski yapısının bozulduğunu anlatan Sınır, “Bazı avlulara duvar dikmişler. Farklı alanlara aktarımlar olmuş. Biz de bunun bu şekilde olmayacağını yetkililere söyledik. Onlarla gelen Rölöve ve Anıtlar Genel Müdürüyle konuşup yapının gerektiği gibi olması için konuşup projeye katkıda da bulunduk. Aslına uygun yapacaklarını söylediler” dedi.
‘YAŞATILAN ZULMÜ HERKES BİLSİN İSTİYORUZ’
Diyarbakır 5 No’lu Cezaevi’nde gördüğü işkencelerin psikolojik etkilerinin sürdüğünü söyleyen Sınır, “Bizim yaşamımız bu travma ile geçti. Bu travmanın yaratıcısı da bu devlettir. Bizim tüm bu belgesel ve müze çabalarımız da aslında bu travmadan kaynaklanıyor. Bu olayları insanlara anlatmakta bazen zorlanıyoruz. Hitler de zulüm yaptı, 6 milyon Yahudi öldürdü. Sonrasında bütün dünyaya zulmün ne olduğunu gösterdiler. Ne yaşadıklarını aktardılar. Bizim de derdimiz budur. Bunun için müze olsun, belgeselleri filmleri çekilsin istiyoruz ki herkes duysun, görsün ve anlasın” diye konuştu.
DİYARBAKIR 5 NO’LU CEZAEVİ
Yapımına 1972’de başlanan cezaevi, 4 Temmuz 1980’de açıldı. 12 Eylül 1980 Askeri Darbesinin ardından sıkıyönetim döneminde askeri cezaevi olarak kullanıldı. Darbenin ardından aralarında siyasetçi, gazeteci, aydın ve yazarların da olduğu binlerce kişi Diyarbakır 5 No’lu Cezaevi’nde ağır işkencelerden geçirildi.
Diyarbakır 5 No’lu Cezaevi’nde 1981-1984 yıllarında 34 kişi hayatını kaybetti. Uygulanan işkencelerden dolayı çok sayıda insan akli dengesini yitirirken, onlarca kişi engelli kaldı. Diyarbakır 5 No’lu Cezaevi, The Times gazetesin ‘dünyanın en kötü şöhretli 10 cezaevi’ listesinde yer aldı.
Diyarbakır 5 No’lu Cezaevi’ndeki işkenceleri anlatan çok sayıda kitap yazıldı ve belgeseller çekildi.
