4ê Gulanê 81emîn salvegera destpêka qetlîama Dêrsimê ye
81 sal berê, roja 4ê gulanê bi tesdîqkirina M. K. Ataturk û F. Çakmak bi biryara fermî, ji bo bi tevahî ji holê rakirina gelekî, êrîşa leşkerî hate dayîn. Li ser ”Biryara Heyeta Wezaretê ya Tevgera Tenqîl a Dêrsimê” ku di 4ê Gulana 1937an de hatibû stendin, di 12ê Gulana 1937an de hêzên leşkerî yên Cumhurîyeta Tirkîyê Dêrsim îşgal kir, kevir ser li kevir nehêlan.
Di biryarê de ”gelê herêmê divê bê civandin û ji bo devereke din bê neqilkirin”, ”Ev operasyona civandinê wê bigre ser gundan wê him çekan bicivîne û him jî bi vê firsendê kesê ku hatine civandin neqil bike”. Dîsa di biryarnameyê de tê gotin: ”Heger em tenê bi êrîşê qîma xwe bînin wê çavkanîyên serhildanê di şûna xwe de bimînin. Loma pêwist e em ew kesên ku çek bi kar anîne û tînin divê li cî û ebedîyen ji navê rakin, gundan bi tevahî hilweşînin û malbatên wan dûr bixînin”.
Ev gelek aşkereye ku ji ber bawerî û nasnameya wan, ji holê rakirina miletekî ye.
Dewleta Tirk bi navê stendina leşkerîyê, qismekî mezin ji xelkê herêmê kirin leşker û dû re kesên ku dikarin rêberîya gel bikin, yên xwedî gotin, bi îtîbar tevî malbatên wan ji bo surgun bikin civandin. Ji bo têkilîyên wan bi tevahî bên birîn û hevûdin nebînin surgunî bajarên cuda yên Tirkîyeyê kirin û ”îqameta mecbûrî” dan wan. Piştî wê, operasyona îmhakirinê dest pê kir. Bêyî ku ferqê têxin navê, gelê Dêrsimê qir kirin. Serokê Asayîşa Malatyayê yê wê demê Î. Sabrî Çaglayangîl îtîraf kiribû ku , jin û zarokên ku ji zilmê filitîbûn revîyabûn şikeftan bi ”jehra mişkan” hatin qetilkirin. Jin û keçên Dêrsimê ji bo zêdetir esaretê nebînin ji zinarên bilind xwe davêtin çemê Munzûrê. Leşkeran hin zarokên sêwî bi xwe re birin bajarên xwe û ew wek miletekî din gihandin.
Qirkirina Dêrsimê, piştî qirkirina etnîsîteyên ne misilman, xeleka sîyaseta ji holê rakirina gelê Kurd e. Ev pêvajo sala 1921ê bi şikandina berxwedana Qoçgîrîyê dest pê kir û sala 1937-38an bi qirkirina Dêrsimê dawî lê hat. Wek ku di biryarnameyê de hatîye gotin hemû cîh û warên berxwedana gelê Kurdistanê yek bi yek hatin îmhakirin.
Ji ber sûcên ku li hember gelê Dêrsimê û Kurdistanê kirîye tiştê dewlet bike ew e uzra xwe bixwaze û gavên pêwist ên li gor vê rastîyê bavêje. Dewlet dikare bi destnîşankirina mezelên serokên tevgera Şêx Seîd û Seyd Riza û yên din ku heta nuha bi dizî girtîye, dest pê bike.
Di 81emîn salîvegera qirkirina Dêrsimê de em wan qirkirinên li hember gelê Kurdistanê bi nefretî protesto dikin û em li ber şehîdên xwe bi giramî serê xwe ditewînin.
4ê Gulanî 81 serra ya destpakerdişê tarîxê resmî ê qirkerdişê Dêrsimî yo
Roja 4ê gulanî 81 serran ra ver bi tesdiqkerdişê M. K. Ataturk û F. Çakmakî , semedê (qandê) wertera werzanayişê miletê, qerarê hicûmkerdena eskerî ame dayen. Bi nê ”Qerarê Heyeta Wazaretî a Tevgera Tenqîl ê Dêrsimî” ki 4ê Gulana 1937i di amebi dayiş, 12ê Gulana 1937i di qûwetê eskerî ê Cumhûriyetê Tirkiyey Dêrsim îşxal kerd û sî sî sero nêverday.
Nê qerarî di ”lazimo şarê herêmi (mintiqa) qandê neqilkerdişê cayên do bîn, bêro komkerdiş, ” No operasyonê komkerdişî do berzo dewan ser û hem çekan (sîlehan) komkero û hem jî bi nê firsendî ya kesê ku amayê komkerdiş neqil (sirgûn) bikero”. Fina nê qerarî di yeno vatiş ki: Heke ma qîmê xo tenya bi hicûmî biyarê do çimeyê serewerzanayişî cayê xo di bimanê. Cora jî lazimo ma kesê ki sîleh bi kar ardê cadi û ebediyen werte ra werzanê, dewan bi temamey bixilnê û malbatanê înan berê dûrî.
Na jew aşkere ya ki semedê bawerî û nasnameya ci, werte ra werzanayişê miletê yo.
Dewleta Tirk, verê her çî dest bi bêçek (bêsileh) kerdena şarî kerd. Bi nameyê waştişê eskerey, qismên do gird ê şarî berdî eskerey û dima jî kesê ki şenê rêbereya şarî bikerê, vatena înan pere kena û bi îtibarê, tewlê malbatanê înan qandê sirgûn kerdeni heme arêday pêser. Qandê ki têkiliya înan bi temamey bêro birnayiş ê sirgûnê şaran (bajaran) ê Tirkiyey ê ciyay kerdî û ”iqametê mecbûrî” day înan. Nay ra dima operasyonê Qirkerdişê (îmhakerdişê) Dêrsimî dest pa kerd. Bê ki ferq bifînê înan miyan heme şarê Dêrsimî qir kerdî. Mudurê emniyetê Meletî (Malatya) ê wextî I. Sabri Çaglayangilî îtiraf kerd bi ki gedey (qeç) û cenî ê ki no zilm ra reyay bî û remay bî mixaran (şikeftan) bi ”axûyê (jahrê) merran” amey qirkerden. Keyney û ceniyanê Dêrsimî qandê ki no zilmî ra bireyê xo kerreyanê berzan ra eştî awa Mûnzûrî miyan. Eskeran tayn gedeyê ki sêwî mendî bî xo di berdî şaranê bînan û ê ze miletê do bîn gird kerdî.
Qirkerdena Dêrsimî, qirkerdişê miletanê xeyrîmuslîman dima, berdewameya siyasetê werte ra werzanayişê miletê Kurdî yo. Na yewi serra 1921î di bi şiknayişê Serehewadayişê Qoçgîrî ya dest pakerd û serra 1937-1938in di bi qirkerdişê Dêrsimî ya peyniya ci amê. Ze ki di qerarname di yeno vatiş heme ca û warê xoverdayişê şarê Kurdistanî jew bi jew amay îmhakerden.
Semedê sûcê ki vera şarê Dêrsimî û Kurdistanî kerdo, çiyo ki dewlet bikero o yo ki uzrê xo biwazo û gamanê lazimî ê na raştey berzo. Dewlet şena bi destnîşankerdişê cayê mezelanê serokanê tevgera Şêx Seîd, Seyid Riza û ê bînî ki heta nika amayê nimiten, dest pakero.
81 serre ya qirkerdişê Dêrsimî di ma qirkerdişanê vera miletê Kurdistanî bi nefret protesto kenê û ma sehîdanê xo vero bi giramey (hurmet) sereyê xo war kenê.
Buroyê Çapkerdiş û înformasyonî ê Partîya Azadîya Kurdistanî(PAK)
Buroya Çapemenî û Ragihandinê ya PAKê
4 Mayıs Dersim Katliamı’nın Resmi Başlangıç Tarihinin 81. Yıldönümü’dür
81 Yıl önce 4 Mayıs günü, M. K. Atatürk ile F. Çakmak’ın onayıyla çıkarılan bir kararnameyle, bir halkı yok etmeyi amaçlayan askeri harekatın resmen başlatılmasına karar verildi. 4 Mayıs 1937’de çıkarılan “Tunceli Tenkil Harekatına Dair Bakanlar Kurulu Kararı”na dayanılarak 12 Mayıs 1937’de TC askeri kuvvetleri, Dersim’i kuşatıp bir baştan öbür başa, deyim yerindeyse, taş üstünde taş bırakmadılar.
Kararnamede belirtildiği üzere “(…) mıntıkadaki halk toplanıp başka yere nakil olunacak”tı. “Ve bu toplama ameliyesi de köylere baskın edilerek hem silah toplanacak, hem bu suretle elde edilenler nakledilecek”ti. Yine kararnamede belirtildiği gibi “Sadece taarruz hareketiyle ilerlemekle iktifa ettikçe isyan ocakları daimi olarak yerinde bırakılmış olur. Bunun içindir ki, silah kullanmış olanları ve kullananları yerinde ve sonuna kadar zarar vermeyecek hale getirmek, köyleri kamilen tahrip etmek ve aileleri uzaklaştırmak lüzumlu görülmüştür….”
Bu, açıkça, bir halkın inancı ve kimliğinden ötürü resmen yok edilmesi demekti.
Türkiye Devleti, evvela silah toplamakla işe başladı. Ardından sözde askere alma gerekçesiyle nüfusun önemli bir kısmını silah altına aldı, ardından da halka önderlik yapabilecek, sözü dinlenen itibarlı kişileri aileleriyle birlikte sürgün edilmek üzere topladı. Ve Türkiye’nin farklı illerine, bir daha birbirlerini görmeyecek şekilde iskana mecbur tuttu. Bundan sonradır ki tam bir yok etme harekatı başlatıldı. Hiç bir ayırım yapılmaksızın Dersim halkı kırımdan geçirildi. Dönemin Malatya Emniyet Müdürü İ.Sabri Çağlayangil’in itiraf etmiş olduğu gibi, bu zulümden kaçarak mağaralara sığınan kadın ve çocuklar ‘fare zehiri ile” katledildiler. Desim’in kadınları ve kızları, bu vahşi güruhun esaretine girmemek için yüksek kayalardan Munzur’a atlayarak intihar etttiler. Tarihte örneğine rastlanmayacak şekilde çocuklar yağmalandı, askeri kişilere, yeniden ama bir başka ‘millet’ olarak yetiştirilmek üzere verildiler.
Dersim kırımı, gayri müslim nüfusun kırımından sonra hedef alınan Kürt halkının yok edilmesi stratejisinin son halkasıdır. 1921 Koçgiri direnişinin bastırılmasıyla açılan yok etme planı, 1937-38 Dersim kırımıyla tamamlandı. Kararnamede belirtildiği gibi Kürdistan halkının bütün direniş noktaları tek tek söndürüldü.
Özel olarak Dersim’de, genel olarak Kürt ulusuna karşı işlenen suçlardan ötürü yapılacak ilk şey, Devletin açıkça özür dilemesi ve bunun gereklerini yerine getirmesidir. Devlet, Dersim ve Şeyh Sait isyanında katledilen fakat mezar yerleri dahi bilinmeyen Kürt önderlerin mezar yerlerini açıklamakla işe başlayabilir.
Dersim soykırımının 81. yılında Kürdistan halkına karşı işlenmiş bu soykırım suçunu nefretle kınıyoruz. Bütün şehitlerimizin önünde saygıyla eğiliyoruz.
PAK Basın ve İletişim Bürosu
