Siddik BOZARSLAN
Li gora lêkolîna H. Mem, ji dervayê eserên E. Xanî yên Nûbara Biçûkan (1683), Eqîda Îmanê (1687) û Mem û Zînê (1695), 74 şiîrên (helbestên) wî hatine tespîtkirin ku ew wek pirtûk çap nebûye û bûye hedef ku ew şiîr di Dîwanek da werin komkirin û çapkirin. Çend şiîrên ku di Salnama Ehmedê Xanî da derçûne, ez dixwazim wan li jêr pêşkêşî we xwendoxên hêja bikim. (Salnama Ehmedê Xanî, Hazırlayanlar: Mehmet Gültekin, Bahar-Nihat Gültekin, Belge Y 2010 s. 234-235, 239, 270-273, 317-319 İstanbul)
Baxê Sorgulan
Ez çûme baxê sorgulan
Weqtê sehergahê bi xef
Min dî sedaya bilbilan
dagirtibû her çar teref
Sewta hezar û qumrîyan
dengê ribbab û muxnîyan
teşbîhê bezma bengîyan
hevdeng bûne çeng û def
Manendê mest û serxweşan
ez çûme bezma mehweşan
Ebrûkevan û çavreşan
cerg û dilê min kir hedef
Peykan û cerg û dil perî,
Ten bûye sindoqa berî
Sindoq ji husnê ey perî
hêja li min bû kerb û gef
Hêja li min bû kerb û kîn
Xahîr xezeb, hatin kenîn
Lê xemzeyek da min nehîn
Aqlê me dîsa kir telef
Dîsa hebîba çavbelek
Îhsan digel min bû gellek
Lewra digel zulfên helek
Alûz me tînin qişt û lef
Şetrî û qişt û zulf û xal
hem´yan li ser ruxsarê al
vêkra hebûn ceng û cîdal
lêk alîyan bûn sef bi sef
Sef sef me dî vêk ra bi ceng
hindek Hebeş, hindek Fireng
Têk rabirandin wek xedeng
vêkra hebûn wan laf û lef
Têkra hebûn dawa û şer
Der bûn li min tîpa Teter
vêkra kirin qelb û ceger
rêtin ji dil xwîna bi kef
Rêtin gellek xwîna dilan
şehmarê zulfa ser milan
bêrehm û mestê qatilan
meyxwerê fîncana sedef
Wan weyxuran ebter kirim
Bêqût û bêenter kirim
Welleh ji dil ker ker kirim
Xanî bes e ah û esef
- Sazê Xweşawaz
Seydê çinqala serê zulfa şeha şehbaz im ez
Mestê cama işweya şehnazî nazik naz im ez
Remz û i´cazê di xûban bê îbadet seh dikim
Murşîdê kamil ez im îrohe sahib raz im ez
Beydeya ez tê ´ebes bû aşîyana min qefes
Gerçî dil pir hewes bû bê per û perwaz im
Vê heyata îbretê çi bikem beqa nînin jibo
Lew şehîdê xemzeya wê dîlbera ten û nazi m ez
Derdmendek im divêtin hemnefes bit Xanîya
Ku me hemdestek hebîtin sazê xweş awaz im ez.
Ey Derîxa
Ey derîxa mame tenha ez ji şemsê xawerê
Xan û man têk bûne zulmet paşî wê dêm xawerê
Paşî lêvêd wê venaxwim mutleq ava kewserê
Bêqerar im şibhê zîbeq bê ewê sîmenberê
Ger bizanim ez di heşrê dê nebînim dîlberê
Cennetê ez çi bikim ez pê wer bikim xagusterê
Sed mixabin çû li ba min ew hebîba çav belek
Ah û fîxanim şev û rojan diçin hetta felek
Wê ji feryadê di min aciz bûyîn îns û melek
Mam di qeyda dax û derdan paşî wan zulfê helek
Ger bizanim ez di heşrê dê nebînim dîlberê
Cennetê pê çi bikim ez pê wer bikim xagusterê
Hîcreta yarê bihar tim şibhê finda şû´ledar
Ketme halê îhtîraqê ji îftîraqê bûme nar
Ez wucûdê bê wucûd im sotî têk da bû xubar
Min nevê dinya bi carek paşî wan çavêt xumar
Ger bizanim ez di heşrê da nebînim dîlberê
Cennetê ez çi bikem ez pê wer bikim xagusterê
Ger di hîna ez wefa bim bête ser min Ezraîl
Mujdeya Xuldê di wê gavê bidet min Cebraîl
Xidir ferxê pê ji min ra bit di wê rê da delîl
Dê bêjim; Min nevêtin Xuld û Kewser, Selsebil
Ger bizanim ez di heşrê dê nebînim dîlberê
Cennetê ez çi bikem ez pê wer bikim xagusterê
Çerxê kec reftare û ew bala ku ez heyran kirim
Serfîraz bûm ez welêkin zêde sergerdan kirim
Bê dil û bê aqil û bê huş û bê îz´an kirim
Paş ku wê bêmurwetê ev renge ez talan kirim
Ger bizanim ez di heşrê da nebînim dîlberê
Cennetê ez çi bikem ez pê wer bikim xagusterê
Zinhar ey dostan! Weqtê bikim ez hîcretê
Van du misraan kîtabet kin li berg? kaxetê
Da di dest min da sened bîtin di beyta hesretê
´Erzî hala min ev mezmûn di hîna hezretê
Ger bizanim ez di heşrê dê nebînim dîlberê
Cennetê ez çi bikem ez pê wer bikim xagusterê
Xanîya ev herzegoyî w xeta û nasewab
Çend ji te sadir bibin ey bêedeb ey malxerab
Ev qezaya Barî ye razî bibe ey bêhîcab
Belkû bêtî mucîbê narî jibo te ev cewab
Ger bizanim ez di heşrê da nebînim dîlberê
Cennetê ez çi bikem ez pê wer bikim xagusterê
- Dilo
Dilo carek xwe hişyar ke
Hilo da çin bo seyranê
Bi carek bes xwe bêpar ke
Were seyra gulistanê
Gulistana bi sorgul tê
Semen nisrîn û sunbul tê
Hezar – bilbil bi xulxul tê
Di hîva mahê nîsanê
Di fesla çardehê nîsan
me dîbû dîlberek dîsan
Di dil meşe´l çira îsan
Me can da şubhê perwanê
Me dil da dîlberek sade
letîf û şêx û begzade
Ji qeydan kir´me azade
nihanî bir´me dîwanê
Ji le´lan şerbetek da min
Bi weslê suhbetek da min
Kirim bende di fermanê
Di fermanê ku hazir bit
Ê naxwaze munafiq bit
Divê her dem muwafiq bit
Wekî Şêxê di Sen´anê
Wekî şêxê di hazir bit
Li fermanê ku nazir bit
bi emrê dostê kafir bit
Bisojit suhfê Qur´anê
Disojim suhfê mektûbê
Bi emrê yar û mehbûbê
Dema dil dim bi metlûbê
Didim ez dîn û îmanê
Eger dîlber mecazî bit
Ji rengê lebsê xazî bit
bila sofî nerazî bit
Bimînî ew di hîrmanê
Binê, sofî qewî dîn e
Wekî xeffaşê miskîn e
Li nik wî roj, çu reng nîne
Xwe nebîne ji emyanê
Dilê wî kor e e´ma ye
Ji weslê dûr- î da maye
Li ber wî derge dadaye
Nehişte bête dîwanê
Di dîwana ku qerqef tê
Di nêv bezma ney û def tê
Melaîk sed hezar sef tê
Ez im ê heta meydanê
Ez im serxweş li wê camê
Ez im enqa ketim damê
Bi zulfa ser xalan danê
Bi zulfa hate ser xalan
Binefşa fîtek û alan
Dil û canê me ebdalan
Dibir dîsa bi talanê
Bi talana ku serxweş çûn
Hezar qenc û xwe gewher çûn
Dilê sed pare, ker ker çûn
Tu Xanî bes ke efxanê
- Fate Umrî
Fate umrî fî hewake ya hebîbî kulle hal
Ah û nalem hem demem şud der fîreqet mah û sal
Ger benim qanim dilersen çoqdan olmuşdur helal
Dîn û ebter bûm ji işqê, min nema aql û kemal
Ente fikrî fî fuadî, ente rûhî fî cesed
Leşkerê xemhayê to mulkê dilem wêranî kerd
Dade geldim işq elinden isterim senden meded
Wan Tetaran birne yaxma aql û dîn û milk û mal
Tale hemmî zade xemmî şae sirrî fîl mela
Teşneê camî wîsalem çun şehîdî Kerbela
Yoqsa sen dîwane oldun, nice halin ey dîla
Yan ji nû ve îşweyek da min hebîba çavxezal
Bittûhicranen hebîbî lestî minnî alîmen
Her dem ez derdê firaqet, xafilî ez helî men
Can û dilden arz-i qildim halimî canane ben
Erzihala min tu xafil, qet napirsî erzê hal
Hel-lena min nî´metî wesili-hebîbî minnesib?
Ufîtadem ber deret, bîçare, sergerdan, xerib
Derdimiz çoq, lêkî senden ona yok hiç bir tebîb
Ey tebîbê min, dewaî derdê Xanî her wîsal
Mutribê Demsaz
Hêdî li îbrîşim bide ey mutrubê demsaz
Sed dil bo vîn beste her yek bi dused naz
Ey badê saba pirr mehejîn turmê dîldar
Uşşaq binalîne ji merxule û şehnaz
Saqî bigerîn badeê engûr bi tenbûr
Cana bide min bûseyekê her we bi dilxwaz
Rûha min û sirra di rexê yar bi yek ra
Roja ezelî bûne bi dil hemdem û hemraz
Xelaqî teedded bi me zahîr kire î´caz
Xanî te xelet zanîye ew her ji xwe yek bûn.
Ey Ayîne
Ey ayîne, dil bi cemala te mucella
Wek sed sefhe bi yek zerre ji nûra te mutella
Însan te jibo alemê kubra kire nusxe
Lew medfîyekê jê tu dikî ´erşê mu´ella
Wehdet bi heseb kusretê e´yan- î muzahir
Her sû di sîfetan diketin keşif û tecella
Lew muxtelif´l- qewl û ´emel bûne xelaîq
Kafir ji senem bûne bi navê te tesella
Sirra xwe nihanî te ku da Ahmedê Xanî
Ez xeyrê berî şud be to awerd tewella
He (r) Dinalim
He (r) dinalim şev û rojan, meger Eyyub im ez
Hêstiran her vedimalim, meger Ye´qûb im ez
Bi kerem dest ji me birîn gul û werdan yek in
W´er bipêçin bi cefayê xwene mektûb im ez
Hindekî xem heye daîm li min ew vêk dikevin
Ez nizanim ku bi çavê wan qewî mehbûb im ez
Xem telebkarê me yîn, em xwe telebkarê di yar
We tilsimê telebê talib û metlûb im ez
Eceb îqbalî ji min nebe Xanî ku li bal
Padîşahê xem û derdan wihe merx´ûb im ez”
