Mevzubahis olan partinin adı kimi kaynaklarda “Kürt Millet Partisi” ve kimlerinde de “Kürd Milli Partisi” olarak geçmektedir. Burada kısaltılmış adıyla KMP olarak kullanılacaktır. 1920’nin mayıs ayı başlarında KTİC’ye yakın olan Kürd aydınları, Kürd Millet Fırkası (Kürd Millet Partisi) adıyla yeni bir legal parti kurarlar. Adı geçen partinin, Kürd Millet Fırkası (KMF) Genel Sekreteri Memduh Selim Bey imzasıyla 16 Mayıs 1920’de İstanbul’daki Fransa Cumhuriyeti Yüksek Komiserine verilen bilgilendirme mektubunda; bağımsızlık yanlıları tarafından “Kürd Millet Fırkası” adı altında yeni bir birliğin kurulduğunu, yeni birliğe karşı güveninizin tam olmasını umuyoruz. Mevzubahis mektupta partinin geçici merkezi Jîn Gazetesi binası olarak belirtilmiş ve devamında kurucu üyeler olarak aşağıdaki şahısların ismi verilmiştir: Harputlu Abdullah Cevdet (hekim ve gazete yazarı), Süleymaniyeli Şükrü Baban (Tercüman gazetesi yazı işleri müdürü), Diyarbekirli Şükrü Mehmed Bey (hekim), Emin Âli Bedirhan (eski adalet baş müfettişi), Celadet Bedirhan Bey (yazar), Diyarbekirli Ekrem Bey, Urfalı Hüseyin Hami Bey (avukat) Vanlı Memduh Selim (Jîn gazetesi yazarı) ve Kerküklü Necmeddin Hüseyin Bey (eski müderris).[1] Kadri Cemil Paşa’nın da aktarımına göre, “Kürd Millet Fırkası, Teşkilat-ı İçtimaiye Cemiyeti’yle beraber yürüyordu.”[2]
30 Ekim 1918’de imzalanan Mondros Ateşkes Antlaşması’nın tamamlayıcı antlaşmalarını hazırlamak üzere otuz iki devletin temsilcilerinin katılımıyla Paris’te 18 Ocak 1919’da başlayarak yaklaşık bir yıl devam eden tartışmalar ve görüşmeler dizisi, Paris Barış Konferansı olarak adlandırılmaktadır. Bu konferansta, başta Sevr Antlaşması’nın uygulanması olmak üzer, özellikle İtilaf Devletleri’nin rekabeti ve çatışan çıkarları nedeniyle çözülemeyen sorunlara çözüm bulmak amacıyla, 21 Şubat 1921’de Londra’da yeni bir konferans düzenlendi. Kürd Millet Partisi, Kürd halkının Sevr Antlaşması’nda tanınan özerk ve bağımsız olarak var olma hakkının tanınması için, 17 Haziran 1920’de Kürdlerin taleplerini içeren dilekçe Şerif Paşa eliyle sunulmuştu. “Kürdlerin menfaatlerini müdafaa için General Şerif Paşa “Paris Sulh Konferansı”na Kürd murahhas heyeti başkanı olarak tayin edilmişti.”[3] Bu dilekçeden önce de, Sevr Antlaşması hazırlık çalışmaları çerçevesinde Kürdistan-Ermenistan sınırlarının belirlenmesine müdahil olması nedeniyle, 2 Haziran 1920 tarihinde Kürd Ligi Başkanı Emin Âli Bedirhan ve Genel Sekreter Memduh Selim adına, Konstantinopol’dan Amerika Birleşik Devletleri Başkanı Thomas Woodrow Wilson’a bir mektup gönderirler. Bahsedilen mektupta: “Ekselansları, Kürt halkı, sizin Kürtler ile Ermeniler arasında sınırları belirlemek üzere hakem olmayı kabul ettiğinizi sevinçle duydu. Kürtler ve Ermeniler, gelecekteki milletlerin oluşumunu düzenleyen ulusal ilkelerdeki on dört noktaya güveniyorlar.
Kürt Milleti, Ekselanslarından, her yönden gelen yabancıların boyunduruğundan kurtulmayı sağlayacak hükmü bekliyor. Elinizde, bir ulusun geleceği duruyor. Tarihin size yüklediği bu hassas görevde yüksek vicdanınız size rehberlik etsin.”
Aynı zamanda KMP, 16 Şubat 1921’de Kürdistan sınırlarının çizilmesi ve deniz kapısı açılmasına dair Londra Konferansı başkanına taleplerini dile getiren bir mektup sunar. Mektupta “Sevr Antlaşması gereğince Özerklik ve muhtemel bağımsızlığı tanınan Kürdistan’ın etnografik sınırları dışında bırakılan Kürd topraklarının yeniden bu sınırlar içerisine dahil edilmesine ve deniz kapısı olarak Payas Limanı’nın Kürdistan’a tashih edilmesi”[4] talebinde bulunur.
Robert Surieu’nun Beyrut’ta yayınlanan Roja Nû’daki makalesinde, “Hêvî” örgütünün 1918’de Kürt Milli Partisi adı altında daha sonra da İstiklal Komitesi adıyla yeniden oluşturulduğunu.[5] belirtir. Kürdlerin 20. yüzyılın ilk çeyreğinde İstanbul merkez olmak üzere art arda kurdukları bu örgütlerin faaliyetleri, 1922’nin ikinci yarısına doğru Kemalistlerin İstanbul’ girmelerine kadar devam etmiştir. Bu örgütlerden Kürd Teşkilat-ı İçtimaiye Cemiyeti 1922’nin Eylül ayında Abdullah Cevdet’in sahibi olduğu İçtihat Evi’nde yaptıkları son toplantıda, “İstanbul ve İzmir’de çalışmalarına imkân kalmadığı kanısına vararak, merkez üyelerinin İstanbul’u terk etmeleri kararlaştırılır. Ancak üyelerden bazılarının şahsi mazeretleri yüzünden İstanbul’da kalmak zorunda kalır.”[6] KTİC’nin bu kararından sonra, cemiyet kurucuları ve yöneticileri peyderpey İstanbul’u terk ederler. Memduh Selim de İstanbul’u terk ederek Mısır’ın Kahire şehrine Süreyya Bedirhan’ın yanına gidiyor. Kadri Cemil Paşa’nın aktarımına göre, “Kürd Millet Fırkası yöneticisi arkadaşlardan İskender, babası ve dayısıyla beraber yurtdışına çıktılar. Yurtdışında bir müddet amalelik yaparak karınlarını doyurduğu halde, Ligue Kurd adıyla Belçika’da toplanan baskı altındaki milletler konferansına (Les Nation Oprim) notalar vererek Kürdlere yapılan baskılardan bahs ederek Kürd İstiklali ve milli hukukunun teminini dava ediyordu.[7]
Yukarıda belirtilen faaliyetlerin haricinde, Kürd Milli Partisi’yle ilgili daha fazla bir bilgiye şimdilik sahip değiliz. Adı geçen partinin kuruluşunun resmen kabul edilip edilmediği, partinin program ve tüzüğünün yayınlanıp yayınlanmadığını da bilmiyoruz.
(Devam edecek.)
kaynak: https://www.rudaw.net/turkish/opinion/15092024
[1] Sabri Ciğerli & Didier Le Saout, Fransız Diplomatik Arşivlerinde Kürtler, Kürt Milliyetçiliğinin Ortaya Çıkışı (1874-1945), Avesta Yayınları, İstanbul, 2022, s. 176-177
[2] Kadri Cemil Paşa (Zinar Silopî), Doza Kurdistan (Kürt Milletinin 60 Yıllık Esaretten Kurtuluş Savaşı Hatıraları), Özge Yayınları, İkinci basım, Ankara, 1991, s. 104
[3] Kurdistan, Sayı: 5, 3 Nisan 1335 (3 Nisan 1919)
[4] Sabri Ciğerli & Didier Le Saout, Fransız Diplomatik Arşivlerinde Kürtler, Kürt Milliyetçiliğinin Ortaya Çıkışı (1874-1945), Avesta Yayınları, İstanbul, 2022, s. 181
[5] Robert Surieu, Kurdistan-VI, Roja Nû, Numero: 45, 17 Arvil 1944, Xwedî û Gerînende: Mîr Dr. Kamiran Bedır-Xan, Bêrût
[6] Kadri Cemil Paşa (Zinar Silopî), Doza Kurdistan (Kürt Milletinin 60 Yıllık Esaretten Kurtuluş Savaşı Hatıraları), Özge Yayınları, İkinci basım, Ankara, 1991, s. 104
[7] Kadri Cemil Paşa (Zinar Silopî), Age., s. 104
