DUVAR – İranlılar, helikopter kazasında hayatını kaybeden Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi’nin halefini seçmek için bugün sandığa gidiyor. Ülkenin dini lideri Ayetullah Ali Hamaney seçimlere katılım çağrısı yaparken, Anayasayı Koruyucular Konseyi’nin reformist adayların birçoğunu elemesi halkın sandığa gitme oranını düşürüyor. Seçim, İsrail-Hamas çatışması nedeniyle bölgede yükselen gerilimin gölgesinde gerçekleşiyor.
KATILIM ORANLARI DÜŞÜK
Haziran 2021’de düzenlenen 13. Cumhurbaşkanlığı Seçimleri’ne ülke genelinde katılım yüzde 48.8, başkent Tahran’da ise yüzde 26 seviyesinde kalmıştı. Bu oran, 1979’daki devrimden bu yana cumhurbaşkanlığı seçimlerine katılımda en düşük seviye olarak tarihe geçmişti. En son 1 Mart’ta düzenlenen genel seçimlerde katılım oranı daha da gerilemiş ve ülke genelinde yüzde 41’e düşmüştü.
‘SEÇİMLER BİR DÜZMECE’
Hem yurt içinde hem yurt dışında yaşayan ve sürgünde bulunan İranlı muhalifler, yüksek katılımın İslam Cumhuriyeti’ni meşrulaştıracağını söyleyerek boykot çağrısında bulunuyor. Tahran’daki Evin Hapishanesi’nde tutuklu bulunan İranlı insan hakları savunucusu Nergis Muhammedi de, seçimleri ‘düzmece’ olarak niteleyen isimlerden biri. Muhammedi, seçimlerin düzenlenmesindeki amacın ‘gücü ve zulmü güçlendirmek olduğunu’ dile getiriyor.
ZAKANİ İLE HAŞİMİ, SEÇİM YARIŞINDAN ÇEKİLDİ
Cumhurbaşkanı kim seçilirse seçilsin, iktidar asıl olarak dini lider Ayetullah Ali Hamaney’in elinde kalmaya devam edecek. Muhafazakar cephenin kontrolündeki Anayasayı Koruyucular Konseyi’nin çoğu başvuruyu veto etmesinin ardından, bugün düzenlenecek seçimlerde, 2 muhafazakar adayın çekilmesiyle 4 adaylı bir yarış izlenecek.
Seçime 1 gün kala, muhafazakar isimlerden Ali Rıza Zakani ile Emir Hüseyin Kadızade Haşimi adaylıktan çekildi.
‘REİSİ’NİN YOLUNUN DEVAMI DAHA ÖNEMLİ’
Muhammed Bakır Kalibaf ve Said Celili’ye aralarında uzlaşarak muhafazakarların seçime tek adayla girmesini sağlamalarını isteyen Zakani mesajında, şu ifadelere yer verdi: “Yasal rekabet süresinin sonuna kadar kaldım ancak Şehid (19 Mayıs’ta hayatını kaybeden Cumhurbaşkanı İbrahim) Reisi’nin yolunun devamı daha önemli. Celili ve Kalibaf’tan birlik olmalarını, devrimci güçlerin haklı taleplerini cevapsız bırakmamalarını ve üçüncü Ruhani hükümetinin oluşmasının engellenmesini talep ediyorum.”
Şehit ve Gaziler Vakfı Başkanı Kadızadehaşimi ise, şu açıklamalarda bulundu: “Devrim güçlerinin birliğini korumak amacıyla, Yüksek Konseyin ve bazı ulemanın talebine yanıt olarak, yola devam etmekten vazgeçtim. Umarım diğer üç kardeşim de kalan sürede devrimci cepheyi güçlendirmek konusunda hemfikir olurlar.”
PEZEŞKİYAN, 3 MUHAFAZAKAR İSME KARŞI YARIŞIYOR
Reformistlerin tek adayı, Tebriz Milletvekili ve eski Sağlık Bakanı Mesud Pezeşkiyan bu seçimlerde 3 muhafazakar isme karşı yarışıyor. Muhafazakar kanatta ise, Devrim Muhafızları’nın eski komutanlarından biri olan Meclis Başkanı Muhammed Bakır Kalibaf ve eski nükleer müzakereci Said Celili öne çıkıyor.
Pezeşkiyan’ın ülkede başörtüsü eylemleri sonrası şekillenen yeni muhalefeti ve eski Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani sonrası sandığa küskün reformistleri yeniden sandığa çekebileceği düşünülüyor.
Pezeşkiyan, reformist lider Muhammed Hatemi döneminde Sağlık Bakanlığı görevinde bulunan ve söylemleri ile ülkenin farklı kesimlerinden oy alma potansiyeline sahip bir isim olarak görülüyor. İran kamuoyunda hakim görüş seçim rekabetinin Kalibaf ile Pezeşkiyan arasında yaşanacağı yönünde.
ANKETLERDE PEZEŞKİYAN ÖNDE
İranlı Öğrenciler Anket Ajansı’nın yayınladığı kamuoyu yoklaması sonuçlarında, Pezeşkiyan’ın yükselişe geçerek yüzde 33,1ilk sırada yer aldığı kaydedildi. Ülkede 31 eyalette 18 yaş üstü 3589 kişiyle yapılan ankette seçime kesin katılacağını veya katılmayı düşündüğünü belirten seçmenlere “Şu anda cumhurbaşkanlığı seçimleri yapılsa hangi cumhurbaşkanı adayına oy verirsiniz?” sorusu yöneltildi.
Katılımcıların yüzde 28,8’i eski Ulusal Güvenlik Yüksek Konseyi Genel Sekreteri Celili’ye oy vereceklerini belirtti. Daha önceki anketlerin bir kısmında ön sıralarda bulunan Meclis Başkanı Kalibaf ise yüzde 19,1 ile üçüncü sırada yer aldı.
Reformistlerin adayı Pezeşkiyan ile Mustafa Purmuhammedi, ekonomik sorunlarda yaptırımların ve dünya ile etkileşim eksikliğinin olumsuz etkilerini dile getirirken diğer muhafazakar adaylar Said Celili, Emir Hüseyin Kadızadehaşimi ve Ali Rıza Zakani ise ekonominin dış gelişmelere bağlı olmaması gerektiğini savunuyordu. Devrim Muhafızları’na bağlı gönüllü Besic milislerinin eski komutanı Zakani, Reisi’nin adaylığını desteklemek için 2021 yılında da seçimlerden çekilen isimlerden biriydi.
Meclis Başkanı muhafazakar aday Muhammed Bakır Kalibaf ise Batı ile müzakerelere karşı olmadığını ve yaptırımların kaldırılmasının sağlanması için her imkanı kullanacağını söylüyor.
Adaylar arasında devlet televizyonunda yapılan üçüncü tur münazarada Pezeşkiyan, internet yasaklarının kriz zamanlarında olabileceğini ancak normal koşullarda halka zarar verdiğini belirterek, “Cumhurbaşkanı olursam internetteki birçok yasak ve kısıtlamayı kaldıracağım” demişti. Pezeşkiyan, ülkedeki zorunlu başörtüsü uygulamasına ilişkin ise “Nasıl daha önce kadınlarımızdan başörtüsünü alamadılarsa şimdi biz de kadınlara zorla başörtüsü taktıramayız” açıklamasında bulunmuştu.
‘ÖLÜM KOMİTESİ’NDEN PURMUHAMMEDİ
Adaylar arasındaki tek din yetkilisi olan Mustafa Purmuhammedi ise, zorunlu başörtüsünün ‘kanun hükmü’ olduğunu ancak bunun zorla uygulanamayacağını ve cumhurbaşkanı olması halinde şu anda tartışılan ve kurala uymayan kadınlara çeşitli müeyyideler getirmesini öngören yasayı geri çekeceğini belirtti.
Purmuhammedi, 1988’de İran’da binlerce siyasi mahkumun idam edilmesi sırasında kimin yaşayıp kimin öleceğine karar veren ‘ölüm komitesinde’ yer alıyordu ama şimdi cumhurbaşkanlığı seçimlerinde adaylığı onaylananlardan biri. Mustafa Purmuhammedi, 2005 ile 2008 yılları arasında ülkenin içişleri bakanı, 2013 ile 2017 yılları arasında ise adalet bakanı olarak görev yaptı.
KALİBAF, ‘İDEOLOJİK İKİYÜZLÜLÜK’ SUÇLAMALARINI REDDEDİYOR
Muhafazakar aday Muhammed Bakır Kalibaf da, ülkede karışıklık ve protesto gibi özel durumlar haricinde internet yasaklarına karşı olduğunu söyledi. Kalibaf, başka bir açıklamasında ise ülkenin ‘güçlü’ bir cumhurbaşkanına sahip olması gerektiğini belirterek, “Benim hükümetimde maaşlar, enflasyon ve ekonomik büyümeyle orantılı artacak” dedi. Kalibaf, İran’ın Şanghay İşbirliği Örgütü, BRICS ve Rusya ile anlaşmalarını henüz kullanamadığını ve bu ilişkileri genişletebileceğini kaydetti.
Kalibaf, seçimden önce düzenlediği son mitinglerinde, muhafazakar kanada ‘birlik olma’ çağrısı da yaptı. 28 Haziran’da yapılacak seçimin önemine dikkati çeken Kalibaf, “Halkın büyük, doğru ve kesin bir karar vermesi gerekiyor” dedi. Kalibaf, açıklamasında şöyle devam etti: “Dış politika alanında bir sonuca varamamış birçok konu var. Dış politikada açılım oluşturup bu belirsizlikten kurtulacağız.”
Hamaney’e yakınlığıyla bilinen Kalibaf, yolsuzluk ve ‘ideolojik ikiyüzlülük’ suçlamalarıyla karşı karşıya kalsa da bunları reddediyor.
BAŞMÜZAKERECİ CELİLİ
Muhafazakar çizgisiyle tanınan Celili ise, 2021’deki seçimlerde aday olmuş daha sonra İbrahim Reisi lehine adaylıktan çekilmişti. Eski Cumhurbaşkanı Mahmud Ahmedinejad döneminde 2007-2013 yıllarında Ulusal Güvenlik Yüksek Konseyi Genel Sekreterliği görevinde bulunan Celili, aynı dönemde İran’ın nükleer görüşmelerinde Başmüzakereci görevini yürütmüştü.
G.D
