Kurdîstanî Başûrî de 25î êlule 2017î de semedê xoserî û dewletbîyayîşî referandum virazîyeno. Yew parçeyî welatê ma de bo zî, no referandum, tarîxî miletê ma de yew hedîseyo zaf muhîm o. Çike, referandumî 25î êlule de yew parçeyî miletê kurdî ameyoxî (îstîqbalî) xo ser o qerar dano, qederê xo tayîn keno.
Her çiqas yew parçe de bo zî, referandumî 25î êlule, her çar parçe û heme miletê Kurdî ser o tesîr keno. Ney ra referandumê 25î êlule tarîxê miletê ma de sey yew mîladî yo. Na roje de bi nê referandumî yew parçeyê miletê ma bi îradeyê xo do mîyanê miletanê serbest û azadan de cayê xo bigîro.
Bêguman referandum her het ra heqê miletê kurdî yo. No yew lutif û bexşkerdiş nîyo. Miletê kurdî no heq hem hetî tarîxî ra, hem hetî milî ra, hem hetî sîyasî ra û hem zî hetî huqûqî mîyanneteweyî ra heq kerdo. Dinya de sey her miletî heqê miletê kurdî zî esto ke qederê xo tayîn bikero. No temamen yew heqo bingeyêno tebîî, meşrû û însanî yo. Êdî wextê ci ameyo ke miletê kurdî nê heqî xo bi destê xo bîyaro ca.
Bêguman miletê kurdî bi rehetî nêameyo nêreso nê heqî û nê qonaxî. Heta ewro her daîm mucadele kerdo û bedel dayo. Ewro miletê kurdî û mucadeleyê ey resayo yew qonaxo newe. Miletê kurdî bi nê referandumî wazeno netîce bigîro. Belkî tayê kêmasî estî, belkî merdim tayê çîyan rexne (krîtîk) bikero, belkî wazeno ke hazirîyê referandumî bi îttîfaq û her het ra bêqusir bo. La meşruîyetê nê referandumî ser o munaqeşekerdiş û bi behaneyanê bêbingeyan hember (duştî) referandumî vicîyayîş qet nîno qebulkerden. Mîyanê kurdan de tayê merdimî û tayê çewreyê sîyasî rexnegirotiş ra wet verbî referandumî vicênî, meşruîyetê ey munaqeşe kenî. La zere de yan zî teber de kesê ke verbî caardişî nê heqî vicênî û meşrûîyetê referandumî ser o muneqeşe kenî wa baş bizanî ke tarîx do înan efû nêkero.
Bêguman û helbet şertî giran î, zere de û teber de problemî estî, dişmenî her het ra çi dest ra yeno kenî. Beno ke dinya kerr û lal bo, beno ke dostî miletê kurdî rehet vengê xo berz nêkerî, beno ke dewletê kolonyalîst û ceberutî bi gef û tehdîdanê xo biwazî her rayîr bicerebnî. Tarîxê kurd û Kurdîstanî bîyo şahidê zaf îxanetan. Miletê kurdî 1945 de Mehabad de û 1975 de bi peymana Cezayîrî çi qewimîyo xo vîr ra nêkerdo. Ney ra gereka kurdî hesabê her îhtîmalî bikerî. La wa Rojhelato Mîyanên de û çar koşeyê dinya de heme dost û dişmenî bizanî ke na seate ra pey kes nêeşkeno vernîyê miletê kurdî bigîro, miletê kurdî rayîrê xoserî û azadî ra peyser açarno.
Rayîrê referandumî rayîro heq o, rayîro meşrû yo, rayîro rast o, rayîro adil o, rayîro demokratîk û însanî yo. Heto bîn ra referandumê 25î êlule hem yew firseto tarîxî yo hem zî semedê miletê kurdî yew îmtîhano tarîxî yo. Firseto winasî her wext dest nêkuweno. Gereka kurdî nê fehm bikerî û heqê nê firsetî bidî, sey yew miletî hereket bikerî û bi serfîrazî nê îmtîhanî ra ravêrî.
Helbet zerrî wazena ke Îraq de kurd û erebî pîye bikerî û problemanê xo bi yew rayîro adil, demokratîk û aştîyane ra çareser bikerî. La çi heyf ke êdî herey o. Seke ma zanî dewletanê na mintiqa û dewletê ke dinya de hukumran ê heta nika waşto ke çi milî, çi dînî, çi sîyasî û çi komelkî (cematkî) benî heme mesele û problemanê Rojhelatê Mîyanênî bi zor û şîdet, bi herb û qirkerdişan (qetlîaman) çareser bikerî. Heta ewro zaf qirkerdişî bîyî, zaf gonî rişîya, zaf miletî û kulturî înan vîndî bîyî, şarê na mintiqa zaf zulim û zordarî dîya. La referandum hem seba miletê kurdî hem zî Rojhilato Mîyanên vernîyê rayîrakerdişê çareserkedişî nê problemanê tarîxîyan yew firset û yew şans o. Tarîx de reya verên a ke Rojhelato Mîyanên de yew milet wazeno ke rayîro aştîyane û demokratîk ra qederê xo tayîn bekero. No sebeb ra referandumî 25î êlule dinya de û bilxessa Rojhilato Mîyanên de yew nimûne yo tarîxî yo. Yew rayîro newe, meşrû, însanî, aştîyane û demokratîk akeno. Miletê kurdî yew mileto azadîperwer û aştîperwer o, şer û lej nêwazeno la heta ewro dişmenî mecbur kerdo ke dest berzo sîlehî û paştê xo bido koyanê Kurdîstanî.
Kurdîstanê Başûrî de semedê kurdan yewna rayîr nêmendo. Bexdadî, peymanî (antlaşma) yê ke bi kurdan ra îmza kerdî rê rîayet nêkerdo û heta ewro şertî nê peymanan ca nêardî. Ne hukmê qanunê bingeyî (anayasa) yê Îraqê federalî ne zî maddeya 140. tetbîq kerdî. Nê wextî ra pey pîyeameyîşî Hewlêr û Bexdadî rehet nîyo. Eşkera yo ke zewaco bêzerî nêbeno. Xora Îraq fîîlen bîyo lete-lete (paramparçe) û ewro ra pey yew Îraqo yewbîyaye mumkun nîyo. Yew çarêk esr o (seserre) ke kurdî erdî xo ser o fîîlen sey yew dewleta xosere xo îdare kenî. Coka referandum hem yew netîce yo hem zî destpêkê yew prosesê neweyî yo. Referandum tena statuyo resmî yo sîyasî û huqûqî dano na rewşa fîîlî (de facto) ya ke ewro esta. Xora no referandum do qederê Kerkuk û Xaneqînî û mintiqayê ke ser o munaqeşe esto zî tayîn bikero.
Semedê referandumî hem zere de hem teber de bingeh û şertî musaît ê. Wextê ci ameyo. Bêguman her çî wextî xo de beno. La ewro wext bêwext nîyo. Ewro wext, o wext o ke kurdî bi îrade û bi cesaret game berzî. Herey mendiş nêbeno. Teredut û bêqerarî qet nêbeno. Gereka kurdî na rey bi feraset, bi qerardarî û bi yew îradeyo xurt hereket bikerî, vernîyê xo bivînî, no firsato zêrrnêno tarîxî ra îstîfade bikerî.
Bêguman sere de dewletê mintiqa û dostê înan çi destî înan ra bîyero do texsîr nêkerî. Xora nika ra eşkera-eşkera kurdan tehdît kenî. La ne kurdî sey kurdanê verî yê, ne zî dinya sey dinyaya verî ya. Cengî (şerî) verbî DAÎŞ de kurdan heme dinya de xo da îsbatkerdiş ke wayîrê îrade û qewetî yê, eşkenî xo bipawî û xo îdare bikerî. Kurdî wazenî ke mesele (problem) bi yew rayîr û proseso aştîyane û demokratîk ra çareser bibo. La dişmen mecbur bikero kurdî zî gereka xo seba her îhtîmalî hazir bikerî. Ez bawer kena ke kurdan de no îrade û qewet esto. Serek Mesud Barzanî zî bi feraset û îradeyê xo, bi qerardarî û îstîqrarê xo, bi durîvînayîş û dîplomasîyê xo bîyo sembolê mucadeleyê kurdan û bîyo sembolê referandumê 25î êlule.
No mesele, meselê şexsan nîyo, meselê eşîrtî nîyo, meselê yew mintiqa nîyo. Dewa, dewayê tek-tek partî, tek-tek rêxistinan û tek-tek hêzan nîya. Mesele, meselê yew miletî yo. Dewa, yew dewaya milî ya. Dewa, dewaya 40 mîlyon miletê kurdî ya. Heqê tu partî, rêxistin, mintiqa û şexsan nîyo ke referandumê 25î êlule semedê menfeat û problemanê xo bikerî qurban.
Ez, sey yew ferdî nê miletî, bê qeyd û şert paşt dana referandumê xoserî yê 25î êlule. Ez veng dana heme partî, rêxistin û hêzanê sîyasî yê kurdan! Ez veng dana pîyorê dezgeh û sazgehanê sivîlan yê çar parçeyê Kurdîstanî! Ez veng dana heme miletê kurdî!
Wayîrê çi fikr û îdeolojî, çi dîn û mezheb, çi bîr û bawerî, çi sinif û tebeqa, çi cinsîyet û statuyî benî wa bibî gereka heme kurdî û eqalîyetê etnîkî û dînî ê ke Kurdîstanî Başûrî de ciwîyenî paşt bidî referandumî xoserî yê 25î êlule 2017î.
Beno ke bedel giran bo.
La qederê xo tayînkerdiş heqê miletê kurdî yo.
Xoserî heqê miletê kurdî yo.
Dewletbîyayîş heqê miletê kurdî yo.
Miletê kurdî nê heme heq kerdî.
Mehmet Selîm Uzun
