Kürt sözlü edebiyatında ve özellikle dengbêj geleneğinde, cinsellik genellikle dolaylı, mecazi ve estetik bir şekilde tarif edilir. Dengbêjlik, Kürt halkının kültürel hafızasını taşıyan bir sözlü anlatım biçimidir ve bu gelenekte aşk, tutku, güzellik ve cinsellik gibi temalar hem bireysel hem de toplumsal duyguları ifade etmenin önemli yollarından biridir. Ancak cinsellik, dengbêjlerde açık bir biçimde değil, daha çok simgeler, metaforlar ve doğa ile bağlantılar kurularak dile getirilir.
1. Dengbêjlerde Cinsellik ve Aşk
Aşk ve Cinsellik Birlikteliği: Dengbêjlerin hikayelerinde cinsellik, çoğunlukla derin bir aşk bağlamında ele alınır. Bu hikayelerde tutkulu aşklar, ayrılıklar ve kavuşma özlemi cinselliği çağrıştıran duygularla süslenir.
Mecazi Anlatım: Dengbêjlerde cinsellik açıkça anlatılmaz; bunun yerine doğadan unsurlar (dağlar, nehirler, kuşlar, çiçekler) ve mecazi ifadeler kullanılır. Örneğin, sevgilinin güzelliği gül ya da bir bahar sabahıyla betimlenirken, arzulama duygusu rüzgarın dokunuşuyla özdeşleştirilebilir.
2. Doğa ve Cinsellik
Kürt kültüründe doğa, insan duygularını ve ilişkilerini anlatmada önemli bir araçtır. Dengbêjler, doğanın unsurlarını kullanarak cinselliği örtük bir şekilde ifade eder:
Su ve Nehir: Su, hem yaşamın hem de arınmanın sembolü olarak kullanılır. Nehirlerin akışı, sevgililer arasındaki tutkunun veya özlemin akışını simgeler.
Dağ ve Zirve: Dağlar, aşkın ulaşılması zor olduğu kadar güçlü ve derin olduğunu anlatır. Zirveye ulaşma arayışı, cinselliği dolaylı olarak temsil edebilir.
Çiçek ve Bahar: Çiçeklerin açması veya baharın gelişi, sevgilinin güzelliği ve aşkın başlangıcıyla ilişkilendirilir.
3. Dengbêjlerin Dilinde Cinselliğin İdealizasyonu
Kadın Güzelliği ve Erotik İmgelem: Dengbêjlerde kadının güzelliği, nadide bir eser gibi tarif edilir. Saçları selvi ağacına, gözleri kara zeytine, teni ise inciye benzetilir. Bu tarifler, cinselliğin idealize edilmesi ve yüceltilmesi olarak yorumlanabilir.
Erdem ve Onur: Dengbêjlikte cinsellik, genellikle aşkın ve bağlılığın bir parçası olarak görülür. Ancak bu cinsellik, erdemli bir şekilde işlenir ve saygı çerçevesinde ele alınır. Örneğin, sevgilinin dokunulmazlığı ve masumiyeti, cinselliği kutsal bir düzeye taşır.
4. Trajik Aşk ve Ayrılık
Dengbêj hikayelerinde aşk ve cinsellik, genellikle ayrılık ve imkansızlık temalarıyla birleşir. Sevgilisine kavuşamayan bir kahramanın çektiği acılar, cinsel arzularının gerçekleşememesinin metaforik bir anlatımı olarak görülebilir.
Bu tür hikayelerde cinsellik, özlem ve tutkunun bir parçası olarak dolaylı bir şekilde dile getirilir. Bu durum, Kürtlerin toplumsal yapısındaki ahlaki normlara ve dengbêjlerin bunlara uyum sağlama zorunluluğuna işaret eder.
5. Dengbêjlikte Cinselliğin Toplumsal Boyutu
Kolektif Duyguların İfadesi: Dengbêjler, bireysel duyguları dile getirirken toplumsal normlara uygun bir dil kullanır. Bu nedenle cinsellik, genellikle toplumun ahlaki değerlerini ihlal etmeyecek bir şekilde aktarılır.
Cinsiyet Rolleri: Dengbêj hikayelerinde kadın ve erkek arasındaki aşk ve cinsellik, genellikle geleneksel cinsiyet rollerine uygun şekilde betimlenir. Erkek cesur, koruyucu ve tutkulu bir aşığı temsil ederken, kadın narin, güzellik timsali ve erdemlidir.
6. Dengbêjlerde Cinsellik ve Tabular
Tabu ve Yasaklar: Geleneksel Kürt toplumunda cinsellik açıkça konuşulmayan bir konu olduğundan, dengbêjlerde bu temanın işlenişi dikkatli ve dolaylıdır.
Toplumsal Kontrol Mekanizması: Dengbêjlik geleneği, toplumu birleştirici ve eğitici bir rol oynadığı için cinsellik konusunda ölçülü bir dil kullanır. Bu durum, din ve geleneklerin etkisiyle şekillenmiştir.
7. Örnek Bir Dengbêj Anlatısı
Örneğin bir dengbêj destanında, sevgiliyle buluşma özlemi şu şekilde anlatılabilir:
> “Sevgilimin saçları, gece karanlığını örterdi,
Dokunuşu baharın rüzgarına benzerdi,
Onunla bir dağ eteğinde oturmak,
Bin cenneti yaşamak gibi olurdu.”
Bu dizelerde, cinsellik açıkça ifade edilmez; ancak arzulama, doğa metaforları ve sevgilinin güzelliği aracılığıyla ima edilir.
Kürt dengbêjlik geleneğinde cinsellik, estetik, duygusal ve dolaylı bir şekilde işlenir. Bu, Kürt toplumunun geleneksel ahlaki yapısına ve dengbêjlerin toplum üzerindeki birleştirici rolüne uygun bir ifade tarzıdır. Doğa, mecazlar ve metaforlar, cinselliği hem yüceltmek hem de dolaylı anlatımlarla gizlemek için kullanılır. Bu özellik, dengbêjlikte cinselliğin hem sanatsal hem de toplumsal bir denge unsuru olmasını sağlar.
Hüsamettin TURAN
