Rojava (Bakur-rojhilatê Sûriyeyê) bûye yek ji herêmên herî girîng ên stratejîk li Rojhilata Navîn. Girîngiya wê ne tenê bi aliyê leşkerî ve sînorkirî ye, di heman demê de aliyên erdnîgarî, aborî, siyasî û veavakirinê jî digire nav xwe. Rola vê herêmê wek qada tamponê ya girîng, çavkaniyên wê yên dewlemend û ezmûna wê ya taybet a di rêveberiyê de bala aktorên herêmî û navneteweyî kişandiye. Di vê gotarê de, em van faktoran dinirxînin da ku bandora berfireh a kontrolkirina bakur-rojhilatê Sûriyeyê fêm bikin.
Dînamîkên Erdnîgarî û Sînoran
Yek ji taybetiyên sereke yên Rojavayê Kurdistanê (Bakur-rojhilatê Sûriyeyê) cîgeha wê ya erdnîgarî ye. Bi Tirkiyeyê re li bakur û bi Îraqê re li rojhilat sînordar e, herêm wek korîdoreke derbasbûnê ya girîng û qada tamponê ya de facto xizmetê dike.
Sînorên ku bi hêsanî tên derbaskirin hem bazirganiya rewa û hem jî çalakiyên neqanûnî hêsan dikin, di nav de tevgera komên çekdar û qaçaxçîtî. Kontrola stratejîk a van deverên sînor ne tenê ji bo ewlekariya navxweyî, di heman demê de ji bo birêvebirina dînamîkên berfirehtir ên herêmî jî girîng e. Analîzên Koma Krîzê ya Navneteweyî destnîşan dikin ku pozîsyona erdnîgarî ya herêmê bi awayekî berbiçav bandorê li ser rewşa ewlekariyê ya tevahiya herêma Rojhilata Deryaya Spî dike.
Dewlemendiya Çavkaniyan û Bandora Aborî
Aliyê aborî yê girîngiya bakur-rojhilatê Sûriyeyê bi çavkaniyên xwezayî yên wê ve tê xurtkirin. Herêm bi qadên xwe yên petrolê û erdên xwe yên bi bereket tê zanîn. Tevî ku rezervên petrolê yên biçûk bin jî di aboriya şer de dikarin bibin çavkaniya dahatê ya girîng ku hem rêveberiya sivîl û hem jî operasyonên leşkerî pê tên meşandin.
Aktorên herêmî -bi taybetî Hêzên Sûriyeya Demokratîk (HSD) û rêveberiyên Kurdî yên girêdayî- van çavkaniyan bi kar tînin da ku kapasîteyên îdarî ava bikin û hem li hundir û hem jî li derveyî welat di warê hêzê de danûstandinê bikin.
Ezmûna Siyasî û Otonomiya Kurdî
Bakur-fojhilatê Sûriyeyê her wiha bi rewşa xwe ya taybet a siyasî tê nasîn. Herêm, ku bi piranî wek Rojava tê binavkirin, di bin kontrola hêzên Kurdî de ye ku rêveberiyeke xweser a de facto bi navê Rêveberiya Xweser a Bakur û Rojhilatê Sûriyê (RXBS) ava kirine. Ev ezmûna di rêveberiya navendî-nehiştî de giringiyê dide meclisên herêmî, wekheviya zayendî, û nûnertiya pir-etnîkî, ku modelên kevneşopî yên kontrola navendî ya dewletê dixe ber pirsiyarê. Ev modela siyasî ya nûjen ne tenê perspektîveke alternatîv a rêveberiyê li Rojhilata Navîn pêşkêş dike, di heman demê de bandorê li ser hevsengiya hêzê ya herêmî jî dike.
Bandorên Leşkerî û Jeopolîtîk
Ji aliyê leşkerî ve, bakur-rojhilatê Sûriyeyê bûye qada şerê navendî ya li dijî komên tundrew ên wek DAIŞê. Herêm hevkariya di navbera hêzên bi serkêşiya Amerîka (DYA) û hêzên Kurdî de dîtiye, ku girîngiya wê di operasyonên li dijî terorê de derdixe pêş.
Lê belê, dînamîkên leşkerî bi tevlibûna çend aktorên derve ve zêdetir tevlihev dibin. Bo nimûne, Tirkiye xurtbûna hêza Kurdî wek gefa ewlekariyê ya rasterast dibîne ku dibe sedema midaxeleyên leşkerî yên demdemî ji bo kêmkirina bandora Kurdan. Berevajî vê yekê, rola Rûsyayê bi rêjîma Esed ya berê tevî berjewendiyên Amerîkayê yên li dijî terorê, bakur-rojhilatê Sûriyeyê wek texteyeke kişikê ya stratejîk di pêşbaziya jeopolîtîk a berfirehtir de bi cih dike.
Pêwendî û Potansiyela Veavakirinê
Li derveyî girîngiya xwe ya yekser a stratejîk û leşkerî, bakur-rojhilatê Sûriyeyê ji bo veavakirina pêşerojê û entegrasyona aborî xwedî soz e. Binesaziya herêmê û rola wê ya wek xala girêdanê ya rêyên bazirganiyê ji bo her hewldana veavakirina piştî şer a li Sûriyeyê girîng in. Rêveberiya bibandor û nûjenkirina binesaziyê li vê herêmê wek gavên bingehîn ên ji bo bidestxistina aramiya neteweyî ya berfirehtir tên dîtin.
Girîngiya stratejîk a bakur-rojhilatê Sûriyeyê piralî ye. Ji aliyê erdnîgarî ve, ew wek qada tamponê ya girîng û korîdora derbasbûnê fonksiyonê dike; ji aliyê aborî ve, çavkaniyên wê dahatên berbiçav peyda dikin; ji aliyê siyasî ve, herêm ezmûneke rêveberiya navendî-nehiştî û têkûz e di bin serkêşiya Kurdî de û ji aliyê leşkerî ve, ew qada sereke ya şerê li dijî tundrawiyê û pêşbaziya berfirehtir a hêza herêmî ye.
Bi vî awayî, bakur-rojhilatê Sûriyeyê wek xala navendî ya gotûbêjên li ser aramiya herêmî, veavakirinê û rewşa siyasî ya pêşeroja Rojhilata Navîn dimîne.
Selîm Cibilgrawî
Rûdaw
