ABD’nin eski Suriye Büyükelçisi Robert Ford’un, Pulitzer ödüllü gazeteci Roy Gutman’ın başkanlığında Baltimore’da düzenlenen Dış İlişkiler Konseyi’nde verdiği konferansta ortaya attığı siyasi bombanın ardından Ahmed eş-Şara’nın “gizemi” yeniden gündeme geldi.
Ford, Cumhurbaşkanı eş-Şara ile İdlib’de, onu cihat dünyasından siyaset dünyasına taşımaya yönelik duyurulmamış bir girişimin parçası olarak birkaç kez görüştüğünü açıkladı. Çatışma çözümünde uzmanlaşmış bir İngiliz sivil toplum kuruluşunun, Şara’nın rehabilitasyonuna yardımcı olması için onu 2023’te davet ettiğini açıkladı.
Ford’un açıklamaları büyük bir infiale yol açtı ve Washington ve Londra’nın Suriye’nin başına eş-Şara’yı getirip getirmediği sorusunu gündeme getirdi. Zira Suriye Devlet Başkanı’nın geçen Aralık ayında Şam’daki Halk Sarayı’na gelişinin ardından ilk kez görüşmesi bu konuda ilk spekülasyonları tetiklemişti. O dönemde yaptığı açıklamalar Batılı kitleleri rahatlatmaya yönelik ve cihatçı söylemlerden uzak görünüyordu. Askeri üniformasını bırakıp takım elbise ve kravat giyen Trump, sözlerini “Hem erkek hem de kadın Suriyelilere” hitaben yaptı. ABD Başkanı Donald Trump’ın Körfez turu sırasında dağıttığı övgülerden sonunda Eş-Şara da nasibini aldı. Trump, Riyad’daki görüşmenin ardından kendisini “güçlü bir adam” olarak tanımladı.
Ford, açıklamalarının yol açtığı spekülasyonlara ilişkin yorum yapmadı. Mısır menşeli gazete An-Nahar’ın kendisine tatilde olduğunu bildiren mesajına cevap verdi. Ancak Gutman, Ford’un sözlerinin arka planını ve bağlamını görüntülü görüşmede açıkladı. İşte konuşmadan bazı alıntılar:
* İktidara gelen eski Suriye muhalif güçleriyle çalıştınız. Büyükelçi Robert Ford’un Ahmed el-Şara gibi isimlerin eğitimi konusunda neler söylediğini bize özel olarak anlatabilir misiniz?
– Baltimore Dış İlişkiler Konseyi başkanı olarak, Robert Ford’u Baltimore Konseyi’nde konuşması için davet ettim. Suriye ile uzun süreli ilişkisini ve el-Şaraa ile yaptığı kısa görüşmeleri anlatan bir sunum yaptı. Ford, onu dışarıya, yani Batı’ya açık bir pragmatist olarak övdü ve o da bunu kabul etmiş gibi görünüyordu. En önemlisi, Ford yeni Suriye’ye yönelik ekonomik yaptırımların kaldırılması konusunu gündeme getirdi. Tüm nedenleri özlü ve tutkulu bir şekilde sundu. Zoom üzerinden hazır bulunan ve izleyen konsey üyelerinin çoğunu (150’den fazla kişi) ikna etmiş gibi görünüyordu. Görüşlerini iki ay önce Foreign Affairs’de yazmıştı ancak pek dikkat çekmemişti. Bir şekilde, o akşamki (1 Mayıs) konuşması gerçekten güçlü bir argüman gibi görünüyordu. Ve iki hafta sonra, Başkan Trump onun tavsiyesine uydu. Hepimiz Amerikan dış politika yapımının ön saflarında olduğumuzu hissettik. Bu yüzden, video düzenlenip bir hafta sonra YouTube sitemize yüklendiğinde, sosyal medyada viral oldu. Trump kararını verdiğinde yönetimin kendisinin sunduğundan daha ayrıntılı ve net bir şekilde ne yapılması gerektiğine dair bir açıklamaydı.
* Ancak ABD’nin uzun zamandır el-Şara üzerinde çalıştığı anlaşılıyor ve hatta eski CENTCOM komutanı David Petraeus bile yakın zamanda bundan bahsetti.
– El-Şara, Amerikalılar veya Iraklılar tarafından beş yıl boyunca gözaltında tutuldu. Bu uzun bir hapis süresi. Beş yıl hapis cezasını hak etmek için tam olarak ne yaptı? Bunu anlamaya çalışıyorum. Suriye ve IŞİD’in yükselişi hakkında bir kitap yazıyorum ve beş yıl hapis cezasını hak etmek için ne yaptığını hâlâ tam olarak anlamıyorum.
* Ebu Gureyb’de tutuklanması, ABD güçleriyle savaştığı anlamına geliyor…
– Bir Amerikan askerinin aracının altına el yapımı patlayıcı yerleştirmekle suçlandı. Ancak suçüstü yakalandı ve cihaz patlamadı. Ancak soru şu, başka ne yaptı? Amerikalıları öldürdü mü? Savaşta bu kadar aktif olduğundan emin değilim.
* Kendi hatası olmadan beş yıl hapis yattığını mı söylüyorsunuz?
– Soru bu. Onun gizemli tarafı bu. Dediğim gibi, savaş sırasında bunu anlamaya çalışmak neredeyse imkansızdı çünkü pek konuşmuyordu.
Sadece asker hareketlerini, pozisyonlarını ve kontrol ettiği bölgeleri biliyorduk, daha fazlasını değil. Yani, onu çevreleyen çok fazla gizem var ve elimizden gelen her şeyi bilmemiz önemli.
*Büyükelçi Ford’un onun hakkında söyledikleri hakkında bize daha fazla bilgi verin.
– Kendisini bir pragmatist olarak tanımladı ve “Eğer bu bir cihatçıysa, o sıra dışı bir cihatçıdır, çünkü karısını ve ailesini tanıttı. Etnik veya mezhepsel bağlılıklarına bakılmaksızın herkese haklarını ve saygısını vermekten bahsediyor.” dedi. Çok övüldü. Pozisyonlarını önemli ölçüde değiştirmiş bir adam olarak yaygın olarak övüldü.
Ancak bu kendi içinde bir soru ortaya çıkarıyor. Ne zaman dönüştü? Nasıl dönüştü? Şu an sahip olduğu bu karizmayı nereden kazandı? Liderlik becerilerini nerede geliştirdi? Nasıl bir hükümet kuracağına nasıl karar verdi? Örneğin İdlib’e bakarsak, Suriye’nin nispeten iyi yönetilen, işleyen bir ekonomisi olan bir bölgesi.
* Büyükelçi Ford bu sorulara bir cevap vermedi mi?
– Sanmıyorum, çünkü Ford onunla birkaç kez görüştü, ancak son yıllarda. Bence dönüşüm ondan önce gerçekleşti. Sanırım İdlib’de gerçekleşti.
* Ya da belki Ebu Gureyb’den beri? Ya da Suriye’den mi çıkarıldı?
– Belki de Ebu Gureyb ve Bucca Kampı’nda oldu. Çok ilginç. Sanırım Mart 2011’in başlarında Amerikan veya Irak hapishanelerinden serbest bırakıldı. Bu, Suriye devrimi patlak vermeden birkaç gün önceydi. Doğrudan gelmedi, ancak üç ay boyunca Suriye’ye geçip orada cihat etmeleri için küçük bir grup adam örgütledi. Peki, bu liderlik becerisini nereden edindi? Sanırım Amerikalılarla sahada savaşırken edinmedi, çünkü uzun süredir onlarla savaştığından emin değilim. Bucca Kampı’nda mı edindi? Elbette, birçok insanla tanıştı ve orada Iraklı olarak sınıflandırıldı, Irak El Kaide üyeleriyle birlikte yerleştirildi.
Ona liderlik becerileri öğrettiler mi? Bunu bilmek ilginç olurdu, çünkü benzersiz bir özgeçmişi var. Bu liderlik becerisinin kaynağını bilmek çok faydalı olurdu. Çünkü Suriye savaşının tamamına ve orada bulunan tüm komutanlara bakarsanız, hiç kimse yönetimde, güçlerini yönetmede, İdlib gibi bir alanı geliştirmede ve ardından cihatçılarla, ılımlılarla ve geçen Kasım ve Aralık aylarında diğer gruplarla çalışma ve Halep’i ele geçirme planı geliştirmede el-Culani ile boy ölçüşemez. Yani, Halep büyük bir şehirdi; duyduğum en sorunsuz operasyonlardan biriydi. Başarısının tüm ayrıntılarını bile bildiğimizi sanmıyorum.
YAPTIRIMLAR
* Başkan Donald Trump’ın Suriye’ye uygulanan yaptırımları kaldırma kararını nasıl okuyorsunuz? Bunu aceleci mi buluyorsunuz?
– Bu tarihi bir karar. Trump’ın pozisyonu şimdiye kadar garipti. Grönland’ı kontrol etmek ve Kanada’yı ilhak etmek istiyordu ve Suriye’yi kaos içinde çırpınırken görüyordu ve buna karışmak istemiyordu. Dolayısıyla geçen hafta olan şey gerçeğe dönüştü. Elini Şaraa’ya uzattı ve esasen Suriye’de başarılı olmasını diledi. Bu harika; büyük bir değişim.
* Suriye’deki yeni otoritelerin Batı’nın talep ettiği reformların bazılarını henüz uygulamamış olması nedeniyle bu kararı aceleci bulanlar var.
– Her şeyi bir anda düzeltemezsiniz. Yani Suriye felaket bir durumda ve dünyadan ve küresel bankacılık sisteminden izole olması durumu karmaşıklaştırıyor. Ancak bence şu anda umut var. Taleplerden biri de yabancı savaşçıları hükümetinden ve ordusundan çıkarmak. Bu çok büyük bir görev ve çok dikkatli bir şekilde yapılmalı, aksi takdirde devrim, şiddet ve kaos olabilir. Bence Sharaa, istediğinin sonuçları zorla dayatmak yerine müzakere etmek olduğunu gösterdi. Bu yüzden zaman alacak.
*Dışişleri Bakanı Marco Rubio dün Suriye’nin çöküşün eşiğinde olduğunu söylediğinde Kongre’yi yaptırımları kaldırmaya mı ikna etmeye çalışıyordu?
– Yaptırımların çoğu yürütme organı tarafından uygulanıyor, Kongre tarafından değil. Bankacılık sektörüyle ilgili konuların öncelikle yürütme organına düştüğünü düşünüyorum.
Rubio’nun Kongre’nin dikkatini çekmek için çok açık bir şekilde konuştuğunu düşünüyorum, çünkü üst düzey yönetim yetkilileri arasında Suriye gibi bir yerin bir zamanlar El Kaide üyesi olan biri tarafından yönetilmesi konusunda bir tartışma var.
*Dış politikayı izlemenize dayanarak, Suriye’de tam bir siyasi geçişi sağlama kaldıracını kaybetmeden yaptırımların kaldırılması için hangi mekanizma kullanılmalıdır?
Belirli koşullar belirli bir zaman dilimi içinde karşılandığı takdirde yaptırımların kaldırılması mümkündür. Bildiğiniz gibi, her yaptırım setinde ifadeler değişir, ancak gerçekte çok sert bir araçtır. Ve amacına ulaşmıştır. Suriye bir devrime, bir dönüşüme tanık oldu ve olan şey bölgede çok uzun zamandır gerçekleşen en iyi şey. Bu nedenle bunun tanınması, kabul edilmesi ve desteklenmesi gerekir ve ardından hedeflere ulaşmak için tüm mevcut diplomatik araçlar kullanılmalıdır.
Ne olmuştu?
ABD’nin eski Şam Büyükelçisi Robert Ford, Suriye’deki yeni yönetiminin lideri Ahmed el-Şara’nın siyasete geçiş sürecinde “Batılı kurumların önemli rol oynadığını” ileri sürmüştü.
Baltimore’daki Uluslararası İlişkiler Konseyi’nde bu ay başında konuşan Ford, Şara ile temasa, 2023’te bir İngiliz sivil toplum kuruluşunun yürüttüğü çatışma çözüm projesi kapsamında başladığını belirtti. Ford, bu girişimin bir Avrupa ekibi tarafından yürütüldüğünü, kendisinin de bu ekipte yer aldığını söylemişti
Ford’a göre amaç, Şara’yı “terör dünyasından çıkarıp siyasete kazandırmaktı.”
Üç aşamalı görüşme süreci
Ford, Şara ile ilk görüşmesini Mart 2023’te yaptığını, Eylül ayında ikinci bir buluşmanın gerçekleştiğini ve son olarak Ocak 2025’te Şam’daki Cumhurbaşkanlığı Sarayı’nda bir araya geldiklerini açıkladı.
Ford, bu görüşmelerin Şara’nın siyasi dönüşüm sürecinde birer dönüm noktası olduğunu belirtti.
“İlk görüşmemizde konuşmalar oldukça medeni bir havada geçti” diyen Ford, ilk karşılaşmalarını şöyle anlattı:
“Uzun sakallı, askeri kıyafetli haliyle yanımda oturuyordu. Arapça dedim ki: ‘Seninle yan yana oturacağımı asla hayal etmezdim.’ O da aynı sakinlikle, ‘Ben de’ diye yanıtladı.”
Ocak 2025’te Şam’daki Cumhurbaşkanlığı Sarayı’nda bir araya geldikleri son görüşmeye dair Ford, “Ona dedim ki: ‘Seni burada göreceğimi asla düşünmezdim.’ O da gülümseyerek yanıtladı: ‘Sizi şaşırtmayı severim Sayın Büyükelçi.” dedi. (NA)
