Tirkiye û komên çekdar ên nêzikî wê di van demên dawî de êrişên xwe yên li Rojavayê Kurdsitanê dijwartir kirine.
Her wiha ji bo çareserkirina pirsgirêkên li Rojavayê Kurdistanê Ralf Stegner got, “Li piÅŸt deriyên girtî hê jî dikare tiÅŸt werin çareserkirin. Dîplomasî bi vî awayî kar dike – rêyeke din tune. Tirkiye welatekî NATOyê ye jî. Ev bi xwezayî ji me re dibêje ku divê em van pirsgirêkan di nav NATOyê de çareser bikin.”
Li ser vegerandina koçberên Sûriyeyê Ralf Stegner wiha anî ziman, “Ehmeqî ye ku mirov ji Sûriyeyiyan bixwaze ku vegerin welatê xwe.”
Li Almanyayê dê 23yê Sibata 2025an hilbijartinên pêşwext ên parlamentoyê bên kirin.
Namzedê Partiya Sosyal Demokratan (SPD) û Endamê Komîteya Siyaseta Derve ya Parlamentoya Federal a Almanyayê Ralf Stegner li ser bernameya partiya xwe ya ji bo hilbijartinê, helwesta Donald Trump a li hemberî Ewropayê, rewşa Sûriye û Rojavayê Kurdistanê bersiva pirsên nûçegihana Rûdawê Ala Şaliyê da.
Rudaw: Birêz Stegner, ez dixwazim bizanim piştî ku Donald Trump sonda yasayî xwar û wekîî serokê Amerîkayê dest bi kar kir, qonaxa nû ya birêvebirina Amerîkayê ji aliyê aborî, siyasî û civakî ve ji bo Almanya û Ewropayê çi wateyekê dide?
Ralf Stegner: Ez bawer im ku serkeftina Donald Trump, di dawî de ne hewqasî şaşwaz bû, dê bibe metirsiyek, bi taybetî ji bo civaka Amerîkayê, ji ber ew dixwaze gelek tiştên ku di rabirdûyê de baş bûn bi awayekî radîkal biguherîne. Mînak, bi efûkirina wan kesên ku êrîşî Kongresê kir û hewla darbeyê daa, ji ber ku hinek tişt wiha lê tên ku bi awayekî xwezayî kêmtir girîngî pê tê dayîn, bi taybetî ya ku pêwendî bi gel ve heye.
Ev her wiha dê bibe ceribandinek ji bo têkiliyên navbera Amerîka û Ewropayê lê ez hê jî tim dibêjim ku Amerîka demokrasiyeke gelekî bihêz e, di dîrokê de her tim kariye, wekîî mînak di dema krîza mezin a sedsala borî de, nekeve nav faşîzmê wekîî Almanyayê lê wekîî demokrasiyeke lîberal bimîne.
Civak bihêz e, civaka medenî bihêz e, lewma ew dê Trump derbas bikin, her çi qas dê çar salên zehmet bin. Divê em xwe di vê mijarê de nexapînin, her wiha divê em hinekî hiÅŸyar bin – ne hewce ye ku em her peyvekê kontrol bikin û bawer bikin, lê em hinek “danûstandinan” dibînin, wekîî ku tê gotin, ji aliyê naverokê ve em jê hez nakin.
Divê em bi awayekî bindest tevnegerin li gel Amerîkayê, an jî xwe nekin bindest lê divê em hewl bidin ku li Ewropayê bi hev re bin, baş bi hev re kar bikin, daku em bikaribin bibin faktorek ji bo Wilayetên Yekbûyî û li gel wan bijîn.
Rudaw: Bi tevahî Almanya û Ewropa li bendî çi ne û her wiha ev ji bo têkiliyên navbera Amerîka û Ewropayê çi wateya xwe heye?
Ralf Stegner: Niha em ji gelek aliyan ve xwe dispêrin Amerîkayê – wekîî welatê ku parastina Ewropayê dike, wekî hêza pêşeng a Rojava, wekî neteweyeke ku bi awayekî bingehîn nirxên me yên hevbeÅŸ dide. Ev tê çi wateyê zehmet e bê gotin, ji ber tenê tiÅŸtê ku ji Donald Trump zelal e nepêşbînîkirina wî ye. Ew jî xuya nake ku biguhere. Lê ez dibêjim: çar sal çar, sal in û ev jî dê derbas bibe. Li Wilayetên Yekbûyî, parêzgerên komarîxwaz û berjewendiyên din ên siyasî û aborî hene ku di dawiyê de dê rêyeke nû diyar bikin.
Ya ku gelekî girîng e ew e  di bin desthilatdariya Trump de dê bac li ser kompaniyên ewropî û daxwaz ji bo zêdekirina berçav a budceya leşkerî ya me hebe. Divê em hewl nedin bi cîbicîkirina wan tiştên ku ne di berjewendiya me de ne, Amerîkiyan razî bikin. Ewlehî li Ewropayê tenê dema ku Ewropî baştir bi hev re kar bikin pêk tê. Lê ev zehmettir bûye dema meriv li welatên wekî Awisturya, Macaristan, Îtalya yan Holandayê difikire. Hikûmetên rastgir, hin ji wan heta hikûmetên tundrew ên rast, li wir xwe bi cih kirine, ev pirsgirêk e.
Divê em li ser wê yekê kar bikin ku Ewropî dîsa bêhtir bi hev re hevkariyê bikin. Mînakeke erênî dikare çûna Fînlanda û Swêdê bo nav NATOyê be – du welatên ku ser bi civaka nirxên Ewropayê ne. Têkiliyên navbera Almanya-Fransa dikare bêhtir bihêz bibin, herwiha têkiliyên navbera Almanya-Polonya. Gelek hevbeşî û hevkariyên din li Ewropayê dikarin vejîn. Ez bawer im beÅŸeke girîng ji kilîta danûstandina bi Wilayetên Yekbûyî re di Ewropayeke yekgirtî û bi hêz de ye.
Di heman demê de divê em bi welatên din ên cîhanê re biaxivin ku demokratîk in, herwiha eger ji hinek aliyan ve cuda ji me tevbigerin. Welatên wekî Hindistan, Brezîlya yan Senegal roleke girîng dilîzin li vir. Bi dîtina min, şêwirmendê federal hewl dide diyalogê bi van welatan re jî bike, bêyî ku behsa pirsa baş an xirabiya danûstandin û siyaseta wan welatan bike. Li şûna wê, divê em bi hev re li ser çareserkirina wan pirsgirêkên cîhanî kar bikin ku bandora wan li ser me hemûyan heye.
Rudaw: Birêz we amaje bi xaleke balkêş kir. Em niha eger li rewşa siyasî ya Awisturya, Holanda û hinek welatên din binêrin, herw iha li Almanyayê heta tê Partiya Alternatîf ji bo Almanyayê bihêztir dibe. Bi dîtina we demokrasî di bin gef û metirsiyê de ye?
Ralf Stegner: Ev pirsgirêk e, ji ber nifşê min yekem nifÅŸ e ku di aÅŸtî û xweÅŸguzaraniyê de mezin bûye. Ev jî erkekî çêdike ji bo piÅŸtraskirina wê yekê ku ev ji bo zarok û neviyên me jî rast be. Lê ne tenê aÅŸtî û xweÅŸguzaranî ne ku li vir di bin gefê de ne – demokrasî jî heye, bi taybetî ji aliyê dijminên demokrasiyê ve.
Ev ji aliyekî ve arasteyî parêzgeran hatiye kirin; divê heman şaşiya Awisturyayê dubare nekin, ku di nav çend rojan de dîwarê agir li dijî dijminên demokrasiyê vala kirin û bû perdeyeke bêîstiqrar. Ev di destpêkê de berpirsyariya parêzgeran e ku berdewam bin û vî sînorê biparêzin.
Lê herwiha erkê me ye jî, bi hemû partiyên demokratîk re, her tiÅŸtê ku di ÅŸiyana me de heye bikin ji bo paÅŸxistina dijminên demokrasiyê. Em dikarin vê bi dest bixin bi afirandina siyaseteke baÅŸtir ku girîngiyê bide pirsgirêkên rojane yên gel – wekî kirê, lênêrîn, tenduristî, kar û xanenişînbûnê. Ji wê zêdetir, pêwîstiya me bi dîtina zimanekî heye ku herçend di naverokê de wekî yê popûlîstan sade nebe jî, lê zelal be da u gel bizane em piÅŸtgiriya çi dikin. Divê em ji gel re zelal bikin ku yên deng didin dijminên demokrasiyê “ji jor ve nagirin”, lê wî çiqlî dibirin, ku em hemû li ser rûniÅŸtine.
Rudaw: Amerîka endamê herî bihêz ê NATOyê ye, çi guhertin li benda endamên NATOyê ne?
Ralf Stegner: BaÅŸ e, daxwaz heye ku em budceya xwe ya leÅŸkerî bi awayekî berçav zêde bikin. Bawer nakim ku divê em wê bikin. Em berê hewla taybet didin bi rêya sindoqa taybet ku pê Bundeswehr (Artêşa Almanyayê) bihêz dikin û dikin layiqî hevpeymanan – ku tiÅŸtekî rast e. Min li Bundestaga Almanyayê (Parlamenttoya Almanyayê) deng ji vê re da, ji ber em nikarin li bendî wê bin ku Amerîka 80 sal piÅŸtî ÅŸerê cîhanê yê duyem bi tenê berevaniya me bike.
Ew ne vebijêrkek e. Lê ez piştgiriya zêdekirina budceya leşkerî ya xwe nakim, bi taybetî ji ber ku cîhan ji kêmbûna çekan êşê nakişîne. Li şûna wê, kêmasiya me di çavkaniyan de heye ji bo çareserkirina pirsgirêkên rastîn: hejarî, wêrankirina jîngehê, şerê navxweyî û koçberî. Ji wê zêdetir, em piraniya demokratîk ji bo çekdarkirineke wiha nabînin.
Amerîka, wekî mînak, 750 milyar dolar di nûkirina jêrxana welatê xwe de veberhênan kiriye. Li vir, lê, em behsa yasaya budceyê dikin wekî ku tiştek be nabe dest lê bê dayîn. Ez bawer dikim ev şaş e. Divê em jî veberhênanê di pêşerojê de bikin. Divê em tu caran destûrê nedin ku ewlehiya navxwe û derve li dijî ewlehiya civakî bê bikaranîn. Eger em wê bikin, em dê li hember popûlîstan wenda bikin û ew ne tenê ji aliyê siyasî ve, lê ji aliyê naverokê ve jî şaş dibe.
Rudaw: Yanî hûn di wê baweriyê de ne ku welatên Ewropayê dikarin bibêjin na ji bo ji sedî pênc?
Ralf Stegner: Wiha baÅŸ e – Amerîka hê jî berjewendiya wê heye, ew li Ewropayê dimînin. NATO û hevkarî ne ji bo wê ye ku bi wî awayî kar bike ku yek fîkê lê bide û yên din destê xwe ji bo kumê xwe bibin û bibêjin ‘Belê mezinê min.’ Lê em welatên ji xwebawer in, divê erkên xwe yên malî bikin, lê nabê em xwe bindest bikin. Ez bawer dikim divê bi cidiyeta pêwîst di navbera hevalan de, em bikaribin bi awayekî ÅŸaristanî gotinên dilê xwe ji hev re bibêjin – ev e ya ku divê em bikin.
Rudaw: Niha Ewropa mijûlî şerê Ukraynayê ye. Trump soz da ku dawiyê li wî şerî bîne, hûn ji çi lihevhatinekê ditirsin ku Trump bê pirsa welatên Ewropayê bike?
Ralf Stegner: Bi nerîna min Putin hez ji dan û standina bi dîktator re dike, çi li Koreya Bakur an li cihên din ku ew danûstandinekê bi Putin re li ser hesabê Ukraynayê dike. Ev ne tiştekî baş e, ji ber Ukrayna dewleteke serbixwe ye. Divê dawî li şer bê, lê divê bi awayekî dawî lê bê ku danûstandin tê de hebe Ukrayna jî beşdar bibe. Divê em negihin wê xalê ku merc tên danîn, ku van dikin danûstandinên qirêj.
Em li Rojhilata Navîn binêrin, baş e agirbes heye, baş e ku hinek dîl niha tên azadkirin. Lê ez naxwazim guhertin ew be siyaseta niştecîkirinê bi awayekî were kirin, ku ne layiqî demokrasiyê be û bibe sedem ku nifşê nû di kîna hev de mezin bibin. Pêwîstiya me bi ewlehiya bo Îsraîlê û mirovahiyê bo gelê Filistînê heye.
Rudaw: Ez vedigerim ser şerê Ukraynayê, tirsa welatên Ewropayê heye ku Trump bê razîbûna Ukraynayê lihevhatinê bi Putin re bike, ev tirs rewa ye?
Ralf Stegner: Ez bawer im ya ku vê yekê bê beşdariya Ewropiyan an Ukraynayê bike dê xirab biqede. Me ev yek li Afxanistanê jî di wê demê de dît. Di wê demê de Trump danûstandinek bi Talîbanê re kir. Ne baş bû, NATO tê de beşdar nebû, hikûmeta wir tê de beşdar nebû. Bi vî awayî ew tiştan dike. Ji ber vê ye ku baştir dibe eger Ewropa bi xwe pêşengiya dîplomasiyê bike. Almanya dikare bi wêrekî pêşengiyê li Rojhilata Navîn bike. Herî kêm divê em jî wê bikin.
Rudaw: Birêz hûn wekî Sosyal Demokrat û her wiha wekî pisporê siyaseta derve ya Almanyayê, hûn çawa li rewşa niha ya Sûriyeyê dinêrin û hûn bawer dikin ku divê Almanya û her wiha welatên NATOyê roleke çalak bilîzin?
Ralf Stegner: Sûriye mînakek e ku dawî li dîktatoriyeke bixwîn hatiye. Spas ji Xwedê re. Ew rastiya ku wiha li parêzgerên Alman kiriye yekser bibêjin hemû Sûriyeyî divê vegerin mal, kirêt e. Ev bi rastî bêaqilî û nebûna wijdan e ku bi zehmetî dikare zêdetir jê were kirin – bi rastî min hêrs dike. Divê em li tiÅŸtan binêrin, divê em bi dewletên cîran re biaxivin, ji wan Tirkiye û yên din ku pêwîst e em bi wan re biaxivin, herçend li wir hevparên zehmet in, ji bo dîtina ku çi jê derdikeve.
Ez ditirsim ku Rojhilata Navîn bi hemû wan karakterên ku li wir hene, wekî bermîla barûdê wiha bimîne, pêşengiyên dîplomatîk bilez ji bo Yekîtiya Ewropayê pêwîst in. Ew rastiya ku me ev di rabirdûyê de nekiriye têkçûneke mezin.
Rudaw: Li bakurrojhilatê Sûriyeyê hikûmeta defakto ya Kurd heye ku Tirkiye hemû hewlan dide ji bo nehiştina wê. Hûn wekî Sosyal Demokrat eger dîsa di hilbijartinan de bi ser bikevin hûnê çawa tevbigerin bi vê hikûmetê re? Hûn dê çawa bixwazin van pirsgirêkan li Sûriyeyê çareser bikin?
Ralf Stegner: Li piÅŸt deriyên girtî hê jî dikare tiÅŸt werin çareserkirin. Dîplomasî bi vî awayî kar dike – rêyeke din tune. Çareseriyên hêsan jî nînin ji bo tevgera bi Tirkiyeyê re. Tirkiye hevpareke zehmet e. Bi rastî, gelek ji wan tiÅŸtên ku li wir diqewimin nayên qebûlkirin. Di heman demê de, Tirkiye welatekî NATOyê ye jî. Ev bi xwezayî ji me re dibêje ku divê em van pirsgirêkan di nav NATOyê de çareser bikin û bi hev re biaxivin lê eger rêyeke hêsan ji bo vê hebûya, ew dê niha li ser maseyê bûya. Ev mijarên zehmet in.
Rudaw: Partiya we xwe ji bo vê amade kiriye?
Ralf Stegner: Ez bawer im ew berê vê dike. Şêwirmendeke me ya federal heye ku gelek ÅŸareza ye di birêvebirina têkiliyên navneteweyî de. Reqîbê wê ji Yekîtiyê kesek e ku qet li ser tu astekê berpirsyariya cîbicîkirinê nebûye. Heta li Encumena Kontiya Sauerland jî na, çi bigihe asta navneteweyî – welatî divê gelek bi baldarî bifikirin ka di demeke wiha ya krîzan de, ne çêtir e kesek hebe, ku rêvebereke krîzê ya ÅŸareza ye û beriya axaftin û karkirinê difikire.
Rudaw: Em vegerin nav Almanyayê, hûn wekî Partiya Sosyal Demokrat çawa dixwazin di nav çend hefteyên pêş de dengê wan dengderên ku baweriya wan bi we nemaye dîsa bi dest bixin?
Ralf Stegner: Ez bawer im em dikarin têbikoÅŸin. Ji vê re nayê gotin ‘meÅŸa dengdanê’ lê kampanyayek e, ku tecrûbeya me heye û me berê ev nîşan daye. Divê em li ser karê baÅŸ, meaşê guncaw, teqawîtiya ewle û lênihêrîna baÅŸ û tiÅŸtên wiha biaxivin. Divê em nîşan bidin ku aÅŸtî û ewlehî bi rêya aqilmendiyê baÅŸtir tên bidestxistin.
Derbarê siyaseta koçberiyê de, wekî min li vir jî got, eger me derfet bida hemû wan kesên ku li vir in – gelek hene ku li gor qanûn û rêzikan in – em dixwazin wan têkel bikin, derfetê bidin wan. Eger ewên ku sûcên tundûtîjiyê dikin, kêmîneya biçûk, destûr neyê dayîn ku bimînin, em dê gelek pirsgirêkan çareser bikin, bê van şêweyên tirsnak ên handan û têkilîdanînê, em dê nîvê oksîjena siyasî ji popûlîstan bibirin.
Rudaw: Birêz hûn dibînin, li pişt min posterê Serdar Yuksel hatiye danîn ku bi eslê xwe Kurd e û berbijêrê partiya we ye ji bo parlamentoya federal, Serdar kesekî naskirî ye li bajarê xwe. Li cem we çi qasî girîng e ku hinek ji berbijêrên we bi eslê xwe ne Alman in?
Ralf Stegner: Ev tenê beşek e ji piralî. SPD partiyeke gel e û Serdar Yuksel berbijêrekî bêhempa ye. Mirov tenê dikare pîrozbahiyê li xelkê Bochumê bike ji bo vê yekê û hêvîdar bin ku bi duristî deng bidinê. Ez bawer im ew dê wisa bikin, ji ber ku xelkê li vir li Bochumê jîr in. Ji wê zêdetir, pirsgirêka me li Almanyayê ne piralî ye, lê teng-fikirîn e. Rûdaw
Ala Şalî
