Destpêka Jenosîda Dêrsimê 4ê Gulana 1937ê ye!
87 sal berê, roja 4ê gulanê biryara êrîşa leşkerî ya qirkirina miletekî ku ji alîyê M. K. Ataturk û Fewzî Çakmak ve hatibû pejirandin, hate dayin. Li ser ‘Biryara Heyeta Wezaretê ya Tevgera Tenqîl ya Dêrsimê’ ku di 4ê Gulana 1937ê de hatibû stendin, di 12ê gulana 1937ê de hêzên leşkerî yên Cumhurîyeta Tirkîyeyê Dêrsim îşgal kir û kevir li ser kevir nehiştin.
Di vê biryarnameyê de tê gotin ku ‘wê gelê herêmê bê komkirin û neqlî deverek din bê kirin. Ev operasyona komkirinê wê bigre ser gundan, hem çek û sîlehan kom bike û hem jî kesên hatine komkirin sirgûnê deverên din bike`.
Dîsa di biryarnameyê de tê gotin ku ‘heger em tenê bi êrîşê qîma xwe bînin wê tifik û çavkanîyên serhildanê di şûna xwe de bimînin. Loma jî divê em ew kesên ku çek bi kar anîne û tînin, di cîh de û ji binî de ji holê rakin, gundan bi tevahî wêran bikin û malbatên wan dûr bixînin’.
Bêgûman, ev biryarname ji ber bawerî û nasmeya wî, biryar û emrê jiholorakirina miletekî bû. Dewleta Tirkîyeyê bi navê hildana ji bo leşkerîyê beşekî mezin ji xelkê herêmê kir leşker; kesên ku dikarîbûn rêberîya gel bikin û di nav xelkê de xwedî rûmet bûn jî kom kir û ji bo pêwendîyên wan bi hevdû nemînin, ew surgûnî bajarên cûda yên Tirkîyeyê kir û ew zorgeyî `îqameta mecbûrî` kir. Piştî wê jî operasyona qirkirinê dest pê kir û bê ku ferqeke di nav wan xîne, gelê Dêrsimê qir kir.
Serokê Asayîşa Malatyayê yê wê demê Îhsan Sabrî Çaglayangîl di bîranînên xwe de îtiraf dike ku jin û zarokên ku ji zilmê filitîbûn û revîyabûn şikeftan, di wan şikeftan de bi “jehra mişkan” hatin qetilkirin. Jin û keçên Dêrsimê ji bo nekevin destên leşkeran xwe ji zinarên bilind davêtin çemê Munzûrê. Leşkeran hinek zarokên sêwî jî dibirin bajarên xwe û ew weke miletekî din digîhandin.
Jeonsîda Dêrsimê, xelekek ji sîyaseta ji holê rakirina miletê Kurd e. Ev pêvajo sala 1921ê bi şikandina berxwedana Qoçgîrîyê dest pê kir û di 1937-38an bi qirkirina gelê Dêrsimê berdewam kir. Weke ku di biryarnameyê de hatîye gotin, hemû cîh û warên berxwedana gelê Kurdistanê yek bi yek hatin îmhakirin.
Ji ber qirkirin û sûcên ku li hember gelê Dêrsimê û Kurdistanê kirîye, divê dewleta Tirkîye doza lêbûrêne bike û li gorî vê rastêyê gavên pêwîst bavêje. Weke gava pêşî, Dewleta Tirkîyeyê dikare bi eşkerekirina mezelên serok û rêberên tevgerên kurdan Seyid Riza, Şêx Seîd û yên din û Seîdê Nûrsî ku heta nuha bi dizî girtîye, dest pê bike.
Di 87emîn salvegera destpêka Jenosîda Dêrsimê de, em Jenosîda Dêrsimê û hemû qirkirin û jenosîdên li hemberî gelê Kurdistanê pêk hatine protesto dikin û rûreş dikin. Em hemû şehîd û pakrewanên Kurdistanê bi rêzdarî bi bîr tînin. Xebat û têkoşîna wan dê riya xebat û têkoşîna miletê Kurd ya ji bo serxwebûn, azadî û demokrasîyê rohnî bike. 04.05.2024
Buroya Ragihandinê ya Partîya Welatparêzên Kurdistanê (PWK)
____________________________________________________
Destpakerdişê tarîxê resmî ê qirkerdişê Dêrsimî 4ê Gulanî 1937 o
Roja 4ê gulanî 87 serran ra ver bi tesdiqkerdişê M. K. Ataturk û F. Çakmakî, semedê (qandê) wertera werzanayişê miletê, qerarê hicûmkerdena eskerî ame dayen. Bi nê ”Qerarê Heyeta Wazaretî a Tevgera Tenqîl ê Dêrsimî” ki 4ê Gulana 1937î di amebi dayiş, 12ê Gulana 1937i di qûwetê eskerî ê Cumhûriyetê Tirkiyey Dêrsim îşxal kerd û sî sî sero nêverday.
Nê qerarî di ‘lazimo şarê herêmi (mintiqa) qandê neqilkerdişê cayên do bîn, bêro komkerdiş, No operasyonê komkerdişî do berzo dewan ser û hem çekan (sîlehan) komkero û hem jî bi nê firsendî ya kesê ku amayê komkerdiş neqil (sirgûn) bikero’.
Fina nê qerarî di yeno vatiş ki: Heke ma qîmê xo tenya bi hicûmî biyarê do çimeyê serewerzanayişî cayê xo di bimanê. Cora jî lazimo ma kesê ki sîleh bi kar ardê cadi û ebediyen werte ra werzanê, dewan bi temamey bixilnê û malbatanê înan berê dûrî.
Na jew aşkere ya ki semedê bawerî û nasnameya ci, werte ra werzanayişê miletê yo.
Dewleta Tirkîyeyê, verê her çî dest bi bêçek (bêsileh) kerdena şarî kerd. Bi nameyê waştişê eskerey, qismên do gird ê şarî berdî eskerey û dima jî kesê ki şenê rêbereya şarî bikerê, vatena înan pere kena û bi îtibarê, tewlê malbatanê înan qandê sirgûn kerdeni heme arêday pêser. Qandê ki têkiliya înan bi temamey bêro birnayiş ê sirgûnê şaran (bajaran) ê Tirkiyey ê ciyay kerdî û ”iqametê mecbûrî” day înan. Nay ra dima operasyonê Qirkerdişê (îmhakerdişê) Dêrsimî dest pa kerd. Bê ki ferq bifînê înan miyan heme şarê Dêrsimî qir kerdî.
Mudurê emniyetê Meletî (Malatya) ê wextî Îhsan Sabri Çaglayangilî îtiraf kerd bi ki gedey (qeç) û cenî ê ki no zilm ra reyay bî û remay bî mixaran (şikeftan) bi ‘axûyê (jahrê) merran’ amey qirkerden. Keyney û ceniyanê Dêrsimî qandê ki no zilmî ra bireyê xo kerreyanê berzan ra eştî awa Mûnzûrî miyan. Eskeran tayn gedeyê ki sêwî mendî bî xo di berdî şaranê bînan û ê ze miletê do bîn gird kerdî.
Qirkerdena Dêrsimî, berdewameya siyasetê werte ra werzanayişê miletê Kurdî yo. Na yewi serra 1921î di bi şiknayişê Serehewadayişê Qoçgîrî ya dest pakerd û serra 1937-1938in di bi qirkerdişê Dêrsimî ya peyniya ci amê. Ze ki di qerarname di yeno vatiş heme ca û warê xoverdayişê şarê Kurdistanî jew bi jew amay îmhakerden.
Semedê sûcê ki vera şarê Dêrsimî û Kurdistanî kerdo, çiyo ki Dewleta Tirkîyeyê bikero o yo ki uzrê xo biwazo û gamanê lazimî ê na raştey berzo. Dewleta Tirkîyeyê şena bi destnîşankerdişê cayê mezelanê serokanê tevgera Seyid Riza, Şêx Seîd û ê bînî û seîdî Nûrsî ki heta nika amayê nimiten, dest pakero.
87 serre ya qirkerdişê Dêrsimî di ma qirkerdişanê vera miletê Kurdistanî bi nefret protesto kenê û ma sehîdanê xo vero bi giramey (hurmet) sereyê xo war kenê”
04.05.2024
Buroyê Çapkerdiş ê Partîya Welatparêzanê Kurdistanî(PWK)
_________________________________________________________
Dersim Soykırımı’nın Resmi Başlangıç Tarihi 4 Mayıs 1937’dir
87 Yıl önce 4 Mayıs günü, M. K. Atatürk ile F. Çakmak’ın onayıyla çıkarılan bir kararnameyle, bir halkı yok etmeyi amaçlayan askeri harekâtın resmen başlatılmasına karar verildi.
4 Mayıs 1937’de çıkarılan ‘Tunceli Tenkil Harekâtına Dair Bakanlar Kurulu Kararı’na dayanılarak 12 Mayıs 1937’de TC askeri kuvvetleri, Dersim’i kuşatıp bir baştan öbür başa, deyim yerindeyse, taş üstünde taş bırakmadılar.
Kararnamede belirtildiği üzere ‘(…) mıntıkadaki halk toplanıp başka yere nakil olunacak’tı. ‘Ve bu toplama ameliyesi de köylere baskın edilerek hem silah toplanacak, hem bu suretle elde edilenler nakledilecek’ti. Yine kararnamede belirtildiği gibi ‘Sadece taarruz hareketiyle ilerlemekle iktifa ettikçe isyan ocakları daimi olarak yerinde bırakılmış olur. Bunun içindir ki, silah kullanmış olanları ve kullananları yerinde ve sonuna kadar zarar vermeyecek hale getirmek, köyleri kamilen tahrip etmek ve aileleri uzaklaştırmak lüzumlu görülmüştür….’
Bu, açıkça, bir halkın inancı ve milli, etnik kimliğinden ötürü resmen yok edilmesi demekti.
Türkiye Devleti, evvela silah toplamakla işe başladı. Ardından sözde askere alma gerekçesiyle nüfusun önemli bir kısmını askere aldı, ardından da halka önderlik yapabilecek, sözü dinlenen itibarlı kişileri aileleriyle birlikte sürgün edilmek üzere topladı. Ve Türkiye’nin farklı illerine, bir daha birbirlerini görmeyecek şekilde iskana mecbur tuttu. Bundan sonradır ki tam bir yok etme harekatı başlatıldı. Hiç bir ayırım yapılmaksızın Dersim halkı kırımdan geçirildi.
Dönemin Malatya Emniyet Müdürü İhsan Sabri Çağlayangil’in itiraf etmiş olduğu gibi, bu zulümden kaçarak mağaralara sığınan kadın ve çocuklar, mağaralarda ‘fare zehiri ile’ katledildiler. Desim’in kadınları ve kızları, bu vahşi güruhun esaretine girmemek için yüksek kayalardan Munzur’a atlayarak intihar ettiler. Tarihte örneğine rastlanmayacak şekilde çocuklar askeri kişilere, yeniden ama bir başka ‘millet’ olarak yetiştirilmek üzere verildiler.
Dersim kırımı, Kuzey Kürdistan’da Kürt halkının toplu kırımlarla yok edilmesi stratejisinin son halkasıdır. 1921 Koçgiri direnişinin bastırılmasıyla açılan yok etme planı, 1937-38 Dersim kırımıyla tamamlandı. Kararnamede belirtildiği gibi Kürdistan halkının bütün direniş noktaları jenosidlerle tek tek söndürülmeye çalışıldı.
Özel olarak Dersim’de, genel olarak Kürt ulusuna karşı işlenen suçlardan ötürü yapılacak ilk şey, Türkiye Devleti’nin açıkça özür dilemesi ve bunun gereklerini yerine getirmesidir. Türkiye Devleti, Dersim ve Şeyh Sait isyanında katledilen fakat mezar yerleri dahi bilinmeyen Seyid Rıza, Şeyh Said ve diğer Kürt önderlerin, Saidi Nursi’nin mezar yerlerini açıklamakla işe başlayabilir.
Dersim soykırımının 87. yılında Kürdistan halkına karşı işlenmiş bu soykırım suçunu nefretle kınıyoruz. Bütün şehitlerimizin anıları önünde saygıyla eğiliyoruz.
04.05.2024
Kürdistan Yurtseverler Partisi (PWK) Basın Bürosu
