RAYÎRÊ REFERANDUMÎ RAYÎRO RAST Û HEQ O
                                                                       Mehmet Selîm Uzun
Kurdîstanî Başûrî de 25î îlonê 2017î de semedê xoserî û dewletbîyayîşî referandum virazêno. Yew parçeyî welatî ma de bo zî, no referandum, tarîxî miletê ma de yew hedîseyo zaf muhîm o. Çike, referandumî 25î îlone de yew parçeyî miletê kurdî ameyoxî (îstîqbalî) xo ser o qerar dano, qederî xo tayîn keno.
Her çiqas yew parçe de bo zî, referandumî 25î îlone, her çar parçe û heme miletê Kurdî ser o tesîr keno. Ney ra referandumî 25î îlone tarîxî miletê ma de sey yew mîladî yo. No roje de bi nê referandumî yew parçeyî miletê ma bi îradeyî xo do mîyanî miletanî serbest û azadan de cayê xo bigêro.
Bêguman referandum her het ra heqî miletê kurdî yo. No yew lutif û bexşkerdiş nîyo. Miletê kurdî no heq hem hetî tarîxî ra, hem hetî milî ra, hem hetî sîyasî ra û hem zî hetî huqûqî mîyanneteweyî ra heq kerdo. Dinya de sey her miletî heqî miletê kurdî zî esto ke qederî xo tayîn bikero. No temamen yew heqo bingeyêno tebîî, meşrû û însanî yo. Êdî wextî ci ameyo ke miletê kurdî nê heqî xo bi destê xo bîyaro ca.
Bêguman miletê kurdî bi rehetî nêameyo nêreso nê heqî û nê qonaxî. Heta ewro her daîm mucadele kerdo û bedel dayo. Ewro miletê kurdî û mucaldeleyî ey resayo yew qonaxo newe. Miletê kurdî bi nê referandumî wazeno netîce bigêro. Belkî tayê kêmasî estî, belkî merdim tayê çîyan rexne (krîtîk) bikero, belkî wazeno ke hazirîyê referandumî bi îttîfaq û her het ra bêqusir bo. La meşruîyetî nê referandumî ser o munaqeşekerdiş û bi behaneyanê bêbingeyan hember (duştî) referandumî vicîyayîş qet nîno qebulkerden. Mîyanî kurdan de tayê merdimî û tayê çewreyê sîyasî rexnegirotiş ra wet verbî referandumî vicênî, meşruîyetî ey munaqeşe kenî. La zere de yan zî teber de kesê ke verbî caardişî nê heqî vicênî û meşrûîyetî referandumî ser o muneqeşe kenî wa baş bizanî ke tarîx do înan efû nêkero.
Bêguman û helbete şertî giran î, zere de û teber de problemî estî, dişmenî her het ra çi dest ra yeno kenî. Beno ke dinya kerr û lal bo, beno ke dostî miletê kurdî rehet vengî xo berz nêkerî, beno ke dewletê kolonyalîst û ceberutî bi gef û tehdîdanê xo biwazî her rayîr bicerebnî. Tarîxî kurd û Kurdîstanî bîyo şahidî zaf îxanetan. Miletê kurdî 1945 de Mahabat de û 1975 de bi peymana Cezayîrî çi qewimîyo xo vîr ra nêkerdo. Ney ra gereka kurdî hesabî her îhtîmalî bikerî. La wa Rojhelato Mîyanên de û çar koşeyê dinya de heme dost û dişmenî bizanî ke na seate ra pey kes nêşkeno vernîyê miletê kurdî bigêro, miletê kurdî rayîrî xoserî û azadî ra peyser açarno.
Rayîrê referandumî rayîro heq o, rayîro meşrû yo, rayîro rast o, rayîro adil o, rayîro demokratîk û însanî yo. Heto bîn ra referandumî 25î îlone hem yew firseto tarîxî yo hem zî semedê miletê kurdî yew îmtîhano tarîxî yo. Firseto winasî her wext dest nêkuweno. Gereka kurdî nê fehm bikerî û heqî nê firsetî bidî, sey yew miletî hereket bikerî û bi serfîrazî nê îmtîhanî ra ravêrî.
Helbete zerrî wazena ke Iraq de kurd û erebî pîye bikerî û problemanê xo bi yew rayîro adil, demokratîk û aştîyane ra çareser bikerî. La çi heyf ke êdî herey o. Seke ma zanî dewletanê na mintiqa û dewletê ke dinya de hukumran ê heta nika waşto ke çi milî, çi dînî, çi sîyasî û çi komelkî (cematkî) benî heme mesele û problemanê Rojhelatê Mîyanênî bi zor û şîdet, bi herb û qirkerdişan (qetlîaman) çareser bikerî. Heta ewro zaf qirkerdişî bîyî, zaf gonî rişîya, zaf miletî û kulturî înan vîn bîyî, şarî na mintiqa zaf zulim û zordarî dîya. La referandum hem seba miletê kurdî hem zî Rojhilato Mîyanên de vernîyê rayîrakerdişî çareserkedişî nê problemanê tarîxîyan yew firset û yew şans o. Tarîx de reya verên a ke Rojhelato Mîyanên de yew milet wazeno ke rayîro aştîyane û demokratîk ra qederî xo tayîn bekero. No sebeb ra referandumî 25î îlone dinya de û bilxessa Rojhilato Mîyanên de yew nimûne yo tarîxî yo. Yew rayîro newe, meşrû, însanî, aştîyane û demokratîk akeno. Miletê kurdî yew mileto azadîperwer û aştîperwer o, şer û lej nêwazeno la heta ewro dişmenî mecbur kerdo ke dest berzo sîlehî û paştê xo bido koyanê Kurdîstanî.
Kurdîstanê Başûrî de semedê kurdan yewna rayîr nêmendo. Bexdadî, peymanî (antlaşma) yê ke bi kurdan ra îmza kerdî rê rîayet nêkerdo û heta ewro şertî nê peymanan ca nêardî. Ne hukmê qanunê bingeyî (anayasa) yê Îraqê federalî ne zî maddeyê 140î tetbîq kerdî. No wext ra pey pîyeameyîşî Hewlêr û Bexdadî rehat nîyo. Eşkera yo ke zewaco bêzer nêbeno. Xora Îraq fîîlen bîyo lete lete (paramparçe) û ewro ra pey yew Îraqo yewbîyaye mumkun nîyo. Yew çarêk esr o (seserre) ke kurdî erdî xo ser o fîîlen sey yew dewleta xosere xo îdare kenî. Coka referandum hem yew netîcey o hem zî destpêkî yew proseso newe yo. Referandum tena statuyo resmî yo sîyasî û huqûqî dano na rewşa fîîlî (defacto) ya ke ewro esta. Xora no referandum do qederî Kerkuk û Xaneqînî û mintiqayê ke ser o munaqeşe esto zî tayîn bikero.
Semedê referandumî hem zere de hem teber de bingeh û şertî musaît ê. Wextî ci ameyo. Bêguman her çî wextî xo de beno. La ewro wext bêwext nîyo. Ewro wext o wext o ke kurdî bi îrade û bi cesaret game berzî. Herey mendiş nêbeno. Teredut û bêqerarî qet nêbeno. Gereka kurdî na rey bi feraset, bi qerardarî û bi yew îradeyo xurt hereket bikerî, vernîyê xo bivînî, no firsato zêrêno tarîxî ra îstîfade bikerî.
Bêguman sere de dewletê mintiqa û dostê înan çi destî înan ra bîyero do texsîr nêkerî. Xora nika ra eşkera-eşkera kurdan tehdît kenî. La ne kurdî sey kurdanê verî yê, ne zî dinya sey dinyayê verî ya. Cengî (şerî) verbî DAÎŞ de kurdan heme dinya de xo da îsbatkerdiş ke wayîrî îrade û qewetî yê, eşkenî xo bipawî û xo îdare bikerî. Kurdî wazenî ke mesele (problem) bi yew rayîr û proseso aştîyane û demokratîk ra çareser bibo. La dişmen mecbur bikero kurdî zî gereka xo seba her îhtîmalî hazir bikerî. Ez bawer ken ke kurdan de no îrade û qewet esto. Serek Mesud Barzanî zî bi feraset û îradeyî xo, bi qerardarî û îstîqrarî xo, bi durîvînayîş û dîplomasîyî xo bîyo sembolî mucadeleyî kurdan û bîyo sembolî referandumî 25î îlone.
No mesele, meselê şexsan nîyo, meselê eşîrtî nîyo, meselê yew mintiqa nîyo. Dewa, dewayê tek-tek partî, tek-tek rêxistinî û tek-tek hêzan nîya. Mesele, meselê yew miletî yo. Dewa, yew dewaya milî ya. Dewa, dewayê 40 mîlyon miletê kurdî ya. Heqî tu partî, rêxistin, mintiqa û şexsan nîyo ke referandumî 25î îlone semedê menfeat û problemanê xo bikerî qurban.
Ez, sey yew ferdî nê miletî, bê qeyd û şert paşt dana referandumî xoserî yê 25î îlone. Ez veng dana heme partî, rêxistin û hêzanî sîyasî yê kurdan! Ez veng dana pîyorê dezgeh û sazgehanî sivîlan yê çar paçeyê Kurdîstanî! Ez veng dana heme miletê kurdî!
Wayîrê çi fikr û îdeolojî, çi dîn û mezheb, çi bîr û bawerî, çi sinif û tebeqa, çi cinsîyet û statuyî benî wa bibî gereka heme kurdî û eqalîyetê etnîkî û dînî ê ke Kurdîstanî Başûrî de ciwîyenî paşt bidî referandumî xoserî yê 25î îlonê 2017î.
Beno ke bedel giran bo.
La qederî xo tayînkerdiş heqî miletê kurdî yo.
Xoserî heqî miletê kurdî yo.
Dewletbîyayîş heqî miletê kurdî yo.
Miletê kurdî nê heme heq kerdî.
