DANIŞMANLAR YOL GÖSTERİCİ VE FEDAKÂR OLMALIDIR
Yıl 1917 Cibranlı Halit beyin komutasındaki hamidiye alayı, bulunduğu İran’dan ülkeye dönüş emrini alır. Halit beyin yanında İnaqlı Abdulkadir de vardır. Halit bey yeni görev yeri olan Tunceli’nin Hozat ilçesine giderken, Rus işgalinden göç ederek Elazığ’ın Xox köyüne yerleşen Abdulkadir’in ağabeyi süweydi aşireti ileri gelenlerinden İnaqlı Zeynel Abidin’e misafir olur. Birkaç günlük misafirlik süresince, Rusya’nın çekilmesinden sonra muhtemel bir geri dönüş durumunda Varto ilçesinin içinde bulunduğu durum göz önünde bulundurularak ne yapılması gerektiği konusunda fikir teatisinde bulunurlar.
Zira 1914 yılı sonu ve 1915 yılı başında başlayan Rus işgalinde Vartolu alevi aşiretler göç etmeyip, bir kısmı Rus ve Ermeni çetelerle birlikte suni köylerin tahrip edilmesinde rol oynamış, fakat bir kısmı ise bu yağmalama olayına katılmadığı gibi göç etmeyen sunileri koruyup kollamışlardı. Hatta İnaqlı birçok aile avdelan aşiretinin mukim olduğu dere gulik köyüne sığınarak Rus ve Ermeni çetelerin gazabından kurtulmuşlardı. İşte Varto’nun içinde bulunduğu böyle bir ortamda mevcut travmanın geri dönüşle nasıl aşılacağı konusunda görüş alışverişinde bulunulur. Halit bey ve şêwirmedler bunu aşmanın tek yolunun suni ve alevi aileler arasında kız alıp vermeden geçtiğini, düşünceleriyle teyit ederler.
Bunun için halk üzerinde çok büyük bir etkisi olan Halit beyin öncelikle Varto’ya dönmesi, sunilere zarar vermeyen ve onları koruyup kollayan avdelan aşireti reisi İsmailê Seyitxan’ın konağına misafir olması, ilçedeki gerginliğin ancak onunla aşılabileceği ve bunun içinde, onun mutlaka çocuklarını etkili suni ailelerden evlendirmesi ve bu konuda Zeynel Abidin’in dillere destan akıllı ve güzel kızı Gülnaz’ı, onun evine gelin olarak getirmesinin mümkün olduğunu kendisine anlatması hususunda görüş birliğine varırlar.
Nitekim 1918 yılı ilkbaharında Halit bey Hozat’tan Varto’ya dönerek Kalçık köyüne, kardeşi Ahmet bey ve annesi Qudret hanım Kovik köyüne, amcası İsmail ağa ise Saçêx köyüne yerleşir. Dikkat edilirse ailenin özellikle gelip misafir kaldığı bu köyler, alevi avdelan ve kumsoran aşiretlerinin yerleşik olduğu köylerdir. Halit bey, konak sahibine sunilerin ilçeye dönmeye başladığını, gerginliğin oluşmaması için Zeynel Abidin’le vardıkları o hayati kararı kendisine anlatır. Zeki ve ileri görüşlü olan İsmailê Seyithan, konunun önemini hemen kavrar ve bu hususta kendisine yol göstermesi ve yardımcı olması ricasında bulunur. Bu arada Zeynel Abidin ve Abdulkadir kardeşlerde kendi köyleri olan İnaqa dönmüşlerdir.
Halit bey onlara haber gönderir ve Elazığ Xoxta ki istişare ve mutabakatı hatırlatır. Zeynel Abidin “her şeyin çaresi var ama dilinle verdiğin sözün çaresi yoktur” diyerek Halit beyin o nazik ve ince teklifini kabul eder ve hemen düğün yapılır. Böylece Varto’ya dönen aşiretler fazla gerginlik yaşamadan kendilerini bir kaynaşmanın içinde bulurlar. Bu sayede civar il ve ilçelerdeki aşiretlerden Halit beye gönül rahatlığıyla ziyaretler yapılır ve 1919 yılı baharına kadar kaçlık köyünden çok önemli kararlara imza atılır.
Günümüzde yaşanan toplumsal acılara çözüm bulma noktasında bir çıkış yolu bulmaya çalışanlara baktığımız vakit, o günün şartlarında Xox köyünde Zeynel Abidin’le birlikte o hayati toplumsal mutabakata giden yolun kararını alan Cibranlı Halit beyle günümüzün bu liderlerini karşılaştırmak açıkçası pek içime sinmiyor. Kimi liderlerin yüzlerce danışmanı olmasına rağmen, yol göstermede hepsinin de bir Zeynel Abidin ve İsmailê Seyithan etmedikleri görülmektedir.
Yalnız burada bir gerçeği hatırlatmakta yarar görüyorum, çünkü bu konuda her kafadan bir sesin çıktığını ve herkesin olayı kendine göre yontmağa çalıştığı anlaşılmaktadır. Fakat bilinen tek bir gerçek vardır ki, o da Cibranlı Halit beyin Xoxta Zeynel Abidin ve Abdulkadir kardeşlerle moxeli aşireti ileri gelenlerinden Karaseyitli Ehmê hacı Dewrêşle (ki bu şahıs Şex Sait’le birlikte bölgemizden Halep’e canlı hayvan ticaretini yapan üç kişiden birisidir) yaptıkları istişareyi Varto da hayata geçirmekle ve İsmailê Seyithan’ın, onun direktifiyle çocuklarından birini İnaqlı Zeynel Abidin, diğerini ise Karayazı’nın Şekir köyünden Xelilê Xırmaşın kızıyla evlendirmesi ve Kalçıkta geniş yelpazede civar il ve ilçelerdeki aşiretlerin ileri gelenleriyle toplantılar gerçekleştirmesi, onda “AZADİ” örgütünü kurma düşüncesini oluşturmuştur. Yine bu toplantıların birinde Kürt meselesiyle ilgili düşüncelerini anlatan Halit beye, Şêx Sait efendi ona Erzurum’a yerleşme önerisinde bulunur. Erzurum’un ekonomik, ticari ve siyasi misyonunu en az Şex Sait kadar bilen Halit bey, burada Rus ve İran konsoloslukları ile İngiliz temsilciliğinin de bulunduğunu hesaba katarak daha kolay bir şekilde düşüncesini yayacağı ve tatbik edeceği gerekçesiyle bu öneriye çok sıcak bakar ve 1919 yılında tayin en Erzurum’a yerleşir.
Görülen odur ki Cıbranlı Halit beyin İran’dan Hozat’a, buradan Erzurum’a, Şex Sait efendinin de Erzurum’dan Diyarbakır’a, buradan da Halep’e kadar olan geniş alandaki etkinlik ve ilişkileri hesaba katılırsa “AZADİ” örgütü düşüncesi Xoxta, temeli Kalçıkta, kuruluşu Erzurum’da, hazin sonu ise Bitlis ve Diyarbakır’da son bulduğu anlaşılmaktadır. Kürtlerin bu iki eşsiz siyasi ve dini liderleri ile hep bunların yanında olan ve onlarla birlikte hareket eden xanedanlar hakkındaki bilgileri canlı tanıkların anlatımıyla değerli okuyuculara aktarmaya devam edeceğim ki, gerçekler gizli ve saklı kalmasın, kimse de post kavgasına kapılmadan ve hakikatler de tanıklarla birlikte ebediyete intikal etmeden insanlarımıza ulaşabilsin. Saygılarımla 05.02 2015
Abdulbari HAN
Varto Eski Belediye Başkanı
