Rojhat ABÄ°
DÄ°YARBAKIR – 12 Eylül 1980 Askeri Darbesi’nin iÅŸkence merkezlerinden biri olan ve ‘dünyanın en kötü şöhretli 10 cezaevi’ arasında yer alan Diyarbakır 5 No’lu Cezaevi 2022 yılında kapatıldı. Müze ve kültür alanına dönüştürülmesine karar verilen cezaevi 11 Ekim 2022’de Adalet Bakanlığı ile Kültür ve Turizm Bakanlığı arasında imzalanan protokolle Kültür ve Turizm Ä°l Müdürlüğü’ne devredildi. Müze projesi için Diyarbakır Anıtlar Bölge Müdürlüğü ile Kültür Turizm Bakanlığı tarafından 17 Mayıs 2023’te 11 milyon 425 bin 378 TL bedelle ihale açıldı. 7 Haziran 2023’te imzalanan sözleÅŸmeye göre ihaleyi 11 milyon 250 bin lira bedelle Ankara’da bulunan Okyanus Mühendislik ve Ä°nÅŸaat A.Åž. kazandı. Ancak müze projesiyle ilgili bir ilerleme saÄŸlanamadı.
‘BÄ°Z DE HÂLÂ BEKLÄ°YORUZ’
Diyarbakır 5 No’lu Cezaevi’nde iÅŸkence gören yazar Nuri Sınır, Artı Gerçek’e yaptığı açıklamada 31 Mart Yerel Seçimleri nedeniyle müze iÅŸlemlerinin bir kenara bırakıldığını Kültür Bakanlığının cezaeviyle ilgili bir belgesel projesi yürüttüğünü söyledi. Sınır, “Seçimden önce belgeselle ilgili devlet yetkilileri ile bizler cezaevine gittik. Oradaki iÅŸkenceleri anlattık. 30’a yakın arkadaÅŸ geldi, belgesel için çekimler yapıldı. Ama tekrar Diyarbakır’a gelip cezaevinde gördüğümüz iÅŸkenceleri canlandıracaklar. Ben ne gördüysem orada tekrar canlandıracağım. Cezaevinin müzeye dönüştürme iÅŸlemi için de ihale sürecinin sürdüğü bilgisini verdiler. Hâlâ biz de bekliyoruz” diye konuÅŸtu.
‘ESKÄ° YAPI KORUNMAMIÅž’
Cezaevin eski yapısının bozulduÄŸunu anlatan Sınır, “Bazı avlulara duvar dikmiÅŸler. Farklı alanlara aktarımlar olmuÅŸ. Biz de bunun bu ÅŸekilde olmayacağını yetkililere söyledik. Onlarla gelen Rölöve ve Anıtlar Genel Müdürüyle konuÅŸup yapının gerektiÄŸi gibi olması için konuÅŸup projeye katkıda da bulunduk. Aslına uygun yapacaklarını söylediler” dedi.
‘YAÅžATILAN ZULMÃœ HERKES BÄ°LSÄ°N Ä°STÄ°YORUZ’
Diyarbakır 5 No’lu Cezaevi’nde gördüğü iÅŸkencelerin psikolojik etkilerinin sürdüğünü söyleyen Sınır, “Bizim yaÅŸamımız bu travma ile geçti. Bu travmanın yaratıcısı da bu devlettir. Bizim tüm bu belgesel ve müze çabalarımız da aslında bu travmadan kaynaklanıyor. Bu olayları insanlara anlatmakta bazen zorlanıyoruz. Hitler de zulüm yaptı, 6 milyon Yahudi öldürdü. Sonrasında bütün dünyaya zulmün ne olduÄŸunu gösterdiler. Ne yaÅŸadıklarını aktardılar. Bizim de derdimiz budur. Bunun için müze olsun, belgeselleri filmleri çekilsin istiyoruz ki herkes duysun, görsün ve anlasın” diye konuÅŸtu.
DÄ°YARBAKIR 5 NO’LU CEZAEVÄ°
Yapımına 1972’de baÅŸlanan cezaevi, 4 Temmuz 1980’de açıldı. 12 Eylül 1980 Askeri Darbesinin ardından sıkıyönetim döneminde askeri cezaevi olarak kullanıldı. Darbenin ardından aralarında siyasetçi, gazeteci, aydın ve yazarların da olduÄŸu binlerce kiÅŸi Diyarbakır 5 No’lu Cezaevi’nde ağır iÅŸkencelerden geçirildi.
Diyarbakır 5 No’lu Cezaevi’nde 1981-1984 yıllarında 34 kiÅŸi hayatını kaybetti. Uygulanan iÅŸkencelerden dolayı çok sayıda insan akli dengesini yitirirken, onlarca kiÅŸi engelli kaldı. Diyarbakır 5 No’lu Cezaevi, The Times gazetesin ‘dünyanın en kötü şöhretli 10 cezaevi’ listesinde yer aldı.
Diyarbakır 5 No’lu Cezaevi’ndeki iÅŸkenceleri anlatan çok sayıda kitap yazıldı ve belgeseller çekildi.
