2023’te gezegenimiz insan eliyle nasıl deÄŸiÅŸti?

Dünya üzerinde insanların iz bırakmadığı çok az yer var. Gezegendeki kara parçalarının tahminen %95’i – Antarktika hariç, her ne kadar insanlık orada da iz bırakmış olsa da – insan faaliyetlerinin izlerini taşıyor. Yakın zamanda yapılan bir analize göre, bu toprakların yaklaşık %16’sı büyük ölçüde deÄŸiÅŸime uÄŸramış durumda.

Kentsel gelişim, büyük ölçekli mühendislik çalışmaları ve madencilik projeleri dünyanın görünümünü yeniden şekillendirirken, ormansızlaşma ve tarım tüm ekosistemleri değiştiriyor. İnsanlar tarafından üretilen kirliliğe gezegenimizin hemen her köşesinde rastlamak mümkün.

Dünya’nın yeniden ÅŸekillenmesi 2023 yılında da olumlu ve olumsuz yönde hızla devam etti. AÅŸağıda bu yıl gezegenin görünümünü en dramatik ÅŸekilde deÄŸiÅŸtiren durumlardan bazılarına yer veriyoruz.

Sadece iki yıl önce Güney Çin Denizi’ndeki Pearson Resifi, uzaydan bakıldığında Spratly Adaları’nı oluÅŸturan 100’den fazla resif ve kumla kaplı mercan lekesi arasında küçük bir mercan adasından ibaretti (2021’deki hali aÅŸağıda). Ancak 1970’lerin sonlarından beri adayı iÅŸgal eden Vietnam, 2021’in sonlarına doÄŸru büyük bir geniÅŸleme projesine giriÅŸti. Tarama ve dolgu çalışmalarıyla adaya 163 dönüm (66 hektar) arazi ekleyen ülke, resifin ortasında AÄŸustos 2023’te çekilen yukarıdaki uydu görüntüsünde de görülebilen korunaklı bir liman oluÅŸturdu.

Aralarında Çin, Filipinler ve Tayvan’ın da bulunduÄŸu bir dizi ülke bu adalar üzerinde hak iddia ediyor. Vietnam 2023 yılında Spratly’deki beÅŸ yeni adada 330 dönümlük (133 hektar) ek arazi oluÅŸturdu. Son on yılda Güney Çin Denizi’ndeki ada inÅŸaları nedeniyle 6.200 dönümlük mercan resifinin tahrip edildiÄŸini ve bunun büyük bir kısmının Çin kaynaklı olduÄŸunu iddia ediyor. Çin bu yeni adalarda, büyük bir hava üssünün de bulunduÄŸu çok sayıda askeri üs inÅŸa etti.

Elektrikli araçlar ve aküyle çalışan diÄŸer cihazlardaki artış, son yıllarda lityuma olan talebi artırdı. Ancak bu kritik metalin önümüzdeki yıllarda tükeneceÄŸine dair uyarılar, onu çıkarmak için yeni madenler açılmasına yol açtı. Arjantin’in Jujuy Eyaletindeki Cauchari-Olaroz projesi de 2023 yılında faaliyete geçenler arasında. Uydu görüntüsünde parlak yeÅŸil buharlaÅŸma havuzları açıkça görülüyor. Lityum, Güney Amerika’daki tuz düzlüklerinde tuzlu su haline getirilerek çıkarılıyor ve daha sonra lityum konsantresi için buharlaÅŸtırılıyor.

Myanmar’ın doÄŸusundaki Shan DaÄŸları’nda, deÄŸiÅŸen tarım uygulamaları Inle Gölü’nün yüzeyini dönüştürdü. UNESCO Dünya Mirası Listesi’nde yer alan göl, kıyılarında yaÅŸayan köylüler ve balıkçılar tarafından oluÅŸturulan yüzer tarlalarıyla ünlü. Ancak büyük ölçekli domates yetiÅŸtiriciliÄŸindeki artış gölün yüzey alanını önemli ölçüde daralttı.

And DaÄŸları’nın yükseklerinde, yaklaşık 4,400 metrede büyük bir delik açılıyor. Bu, 2023 yılında faaliyetlerini geniÅŸleten Quebrada Blanca adlı açık ocak bakır madeni. Madeni iÅŸleten ÅŸirketler buradan yılda 300.000 ton bakır üretmeyi umuyor.

6 Haziran 2023’te Kahovka Barajı’nıda bir dizi patlama nedeniyle sular Dinyeper Nehri’ne boÅŸaldı ve ciddi sel baskınlarına yol açtı. Ukrayna ordusu Rusya’yı barajı kasten havaya uçurmakla suçlarken, Rusya da Ukrayna’yı suçladı. Suyu tutacak baraj olmayınca, civar bölgeler aylar boyunca deÄŸiÅŸime uÄŸradı. Rezervuarın beslediÄŸi kanallar ağı yaz boyunca kurudu ve çevredeki tarım arazilerinde çalışanlar ürünlerini sulamakta zorlandı.

Patlamalardan önce Kahovka rezervuarındaki su miktarı son yılların en yüksek seviyesiydi, ancak barajın yıkılmasından sonra neredeyse kurudu. BM Çevre Programı tarafından yapılan bir deÄŸerlendirme, hasarı Ukrayna sınırlarının çok ötesine uzanacak “geniÅŸ kapsamlı bir çevre felaketi” olarak tanımladı.

Abu Dhabi’ye 35 km uzaklıktaki çöl, dünyanın en büyük güneÅŸ enerjisi santraline dönüştürüldü. Yaklaşık 200.000 eve yetecek kadar elektrik üretme kapasitesine sahip olan Az-Zafra GüneÅŸ Enerjisi Projesi’nde dört milyondan fazla güneÅŸ paneli bulunuyor.

Eylül 2023’te Etiyopya, Mavi Nil üzerindeki Büyük Etiyopya Rönesans Barajı’nı baÅŸarıyla doldurduÄŸunu duyurdu. Ancak bu haber, Mısır’ın Etiyopya’yı su tedarikini tehdit etmekle suçlamasıyla birlikte, aÅŸağı havzadaki ülkeleri kızdırdı. Etiyopya’nın elektrik üretmek için kullanmak istediÄŸi baraj, komÅŸularının su kaynakları üzerinde kontrol saÄŸlayabileceÄŸi için oldukça tartışmalı bir konu oldu.