Yakın gelecekte Ilısu Baraj Gölü’nün sularında yitip gidecek olan Hasankeyf şehrinin yaklaşık 600 yıl önce yazılmış ve iki yüzyıllık tarihini kapsayan ve tek nüshası Viyana Kraliyet Kütüphanesinde bulunan kitap Nûbihar Yayınları tarafından yayınlandı.
Nüzhetu’n-Nâzır ve Râhetu’l-Hâtır isimli Arapça eser, Hasankeyf Eyyûbîleri alanında doktorasını yapmış bağımsız akademsiyen Yusuf BALUKEN tarafından edisyon kritik edilerek Nûbihar Yayınları tarafından yayınlandı. Baluken, çalışmaya önemli bir bölüm daha eklemiş. Hasankeyf tarihini ilgilendiren çok sayıda belgeyi içeren bu eklemelerle birlikte bu çalışmanın şehrin tarihine ilişkin ansiklopedik bir kaynak işlevi görmesi beklenmekte.
Kitap Hasankeyf Eyyûbîleri’nin saray bürokratının kaleminden çıkmış
Hasankeyf Eyyûbî hükümdarı el-Meliku’l-Âdil Süleymân döneminde saraydaki önemli bürokratlardan biri olan el-Hasan bin İbrâhîm el-Münşî el-Hısnî (ö. 822/1420’den sonra) tarafından kaleme alınmış ve doğrudan Hasankeyf Eyyûbîleri tarihini konu edinmekte olan önemli bir kaynaktır.
Yazar, 13 Ramazan 821/14 Ekim 1418 günü Gâyetu’l-Matlûb fî Tarihi Beyti Eyyûb isimli ilk kaleme aldığı eserinde Hasankeyf Eyyûbîleri’ne dair olayları ayrıntılı yazmıştı. Eserini bitirdiği tarih olan 822/1420 yılında yazar, tuttuğu notları el-Meliku’l-Âdil Süleymân’a arz etti. Yanlış ve eksik olan kısımları sultanın söylediği doğrultuda düzeltti ve ilaveler yaptı. Daha sonra bu eserinin ayrıntılı olduğunu görünce Nüzhetu’n-Nâzır ve Râhetu’l-Hâtır adıyla özetledi.
Nüzhetu’n-Nâzır isimli eserin eldeki mevcut el yazma 778/1376-1377 yılı olaylarıyla bitmektedir. Eksik el yazması olarak günümüze ulaşan bu nüsha 14 Cemaziyelâhir 937/2 Şubat 1531 tarihinde Hızır bin Hızır el-Âmidî isimli bir müstensih tarafından istinsah edilmiştir.
Eserin ikinci cildi ise hala kayıp
Eserin el-Meliku’l-Âdil Süleymân devrini konu edinen ikinci cildine ise ulaşılamamıştır. Bununla birlikte yazarın çağdaşı olan ve döneminin en meşhur âlimlerinden biri olan İbn Hacer el-Askalânî, İnbâu’l-Gumr bi Enbâi’l-‘Umr isimli eserinde kayıp olan bu ikinci ciltten el-Meliku’l-Âdil Süleymân dönemi ile ilgili bazı pasajları alıntılamış. Şayet bu ikinci cilt bulunup yayınlanırsa başta Hasankeyf olmak üzere civar yerlerin tarihine ilişkin çok önemli kayıtlar gün yüzüne çıkmış olacak.
Kürt tarihinin kayıp halkası tamamlanmış olacak
Yayınlanan eser, İbnu’l-Ezrak el-Fârikî’nin Tarîhu Meyyâfârikîn’i ile Şerefhân-ı Bitlisî’ye ait Şerefnamearasındaki tarihi periyotta Kürt tarihi için önemli bir kaynaktır. Abbasîlerin zayıflaması ile birlikte ortaya çıkan Mervânî, Şeddâdî, Hasanveyhî, Revâdî, Hezbânî ve Fazlaveyhî Kürt Emirliklerinin yıkılışından sonra kurulan Eyyûbî Devleti tarihinin yanı sıra Osmanlı öncesi Kürt beyliklerinin kuruluş dönemlerine ilişkin başka hiçbir kaynakta bulunmayan bilgiler içermektedir. Bohtî, Rojkî, Süleymanî, Zirkî, Mihrânî gibi Kürt aşiretleri; Mahalmi Arap aşireti; Karakoyunlu Türkmen oymaklarına dair kayıtlar da mevcut. Öte yandan bölgedeki yerleşim yerlerinin isimlerine ve etimolojisine ilişkin kayıtlar barındıran eser Kürt tarihi alanında çalışan akademisyenler ve araştırmacılar için önemli bir kaynak olacaktır. İlk etapta Arapça metni yayınlanan eserin önümüzdeki süreçte tercümesinin de yapılması beklenmekte.
