Dijital arşiv olarak çalışmalarını yürüten Arşîva Kurd, Mısır’ın Kahire şehrinde Bedirhan Bey’in oğullarından Mikdad Midhat Bedirhan tarafından 1898 yılında çıkarılan Kurdistan Gazetesinden bu yana, Kürt ve Kürdistan ile ilgili yayınlanmış birçok esere ulaşarak onları dijitalize etmeyi amaçlıyor.
K24’ün sabah bültenine katılan Arşîva Kurd kurucularından Merd Baran Boskan, çalışmalarından söz ederek, Arşîva Kurd’un yaklaşık 10 bin yayının yer aldığı “dijital kütüphane” olduğunu belirtti.
Şu ana kadar çoğunlukla Latin harfleri ile yayınlanmış eserleri dijitalize ettiklerini kaydeden Boskan, teknik ve ekonomik olanakların geliştirilmesi durumunda Kürdistan’ın diğer parçalarında Arap alfabesi ile yayınlanmış eserleri de dijitalize etmek istediklerini vurguladı.
Amaçlarının Kürt ve Kürdistan ile ilgili tüm kitap, dergi ve gazeteleri arşivlemek olduğunu dile getiren Boskan, “Kürtçe dışında diğer dillerde de yazılan ve Kürt’ü ilgilendiren her şeyi dijitalleştiriyoruz. Farklı dillerdeki yazıları olduğu gibi dijitalleştiriyoruz, bunu yaparken de nerede çıkarıldığını, içeriğini, kaç dille yazıldığını, kaç sayfadan oluştuğu bilgisini tüm Kürt okurlarına sunuyoruz.” dedi.
Teknik ve ekonomik olanaksızların dijitalleştirme çalışmalarının önündeki en büyük engel olduğunu söyleyen Kürt araştırmacı Boskan, Kürt karşıtı görüşlere yer verilen ancak Kürt’ü ilgilendiren yazıları da arşivlediklerini ifade etti.
“Arşivimizde 1950-1960’lı yıllara ait bazı kitaplarda dijitalleştirilmiştir. Bundan daha eski kitaplar arşivimizde yer almıyor.” diyen Boskan, arşivlerinde Kürt tarihiyle ilgili fotoğrafların yer almadığını söyledi.
Arşîva Kurd’de her yaştan okuru ilgilendiren yazıların bulunduğuna işaret eden Boskan, dijitalleştirdikleri materyalleri çoğunlukla yakın çevrelerinden, Kürt partileri ile örgütlerinden temin ettiklerini aktardı.
-2 milyon sayfa dijitaleştirildi
Arşîva Kurd Kurucularından yayıncı Rifat Sefali, dijitalleştirme çalışmalarına ilişkin Kurdistan24’e özel açıklamalarda bulunarak, şu ana kadar 2 milyon sayfanın dijitaleştirildiğini söyledi.
İsviçre’de devletin resmi arşiv bölümünde çalıştığı dönemde Kürtlerle ilgili bir arşiv oluşturma düşüncesine kapıldığını ve ilk dostlarıyla kendi arşivlerini dijitalleştirmeye karar verdiklerini söyleyen Sefali, yayıncılık yaptığı için ciddi bir arşivi olduğunu ancak zamanla ortaya yeni ihtiyaçların çıkması nedeniyle yeni arşivler toplamaya başladıklarını aktardı.
“Arşiv toplumun, devletlerin ve kurumların hafızasıdır.” diyen Sefali, Kürt toplumunun hafızasını diri tutmak için dijitalleştirme çalışmalarına başladıklarını belirtti.
-“Telif hakkı nedeniyle 1300 civarında kitabı yayınlayamıyoruz”
Dijitalleştirme çalışmalarına kitap ve dergilerle başladıklarını daha sonra farklı kurum ve kuruluşlardan gazeteleri toplamaya başladıklarını bildiren Sefali, sözlerini şu şekilde sürdürdü:
“Kitaplarda telif problemi vardı, telifini aldığımız arkadaşların kitaplarını yayınladık. Şu ana dek 700 kadar kitap dijitalleştirdik ancak dijitalleştirdiğimiz 1300 civarında kitabı telif hakkı nedeniyle yayınlayamıyoruz. Ancak, kitapların yazarları, yayın evi ya da varisleriyle iletişim kurarak yayınlama hakkını aldıktan sonra yayınlıyoruz. Bu hak sözlü olmuyor. Bire bir görüşmemizde bunu söylüyorlar ama yazıya dökmüyorlar. En azından bir eposta ya da mektup yoluyla bize iletirlerse yayınlama hakkını daha rahat elde etmiş oluruz.”
-“Kürtlerde arşiv alışkanlığı çok zayıf”
İlk etapta Latin alfabesi ile yazılmış eserleri dijitalleştirdiklerini söyleyen yayıncı Rifat Sefali, “Kürtlerde arşiv alışkanlığı çok zayıf, ağırlık sözlü arşive verilmiş, yazılı arşiv çok zayıf ve oldukça sınırlı. Latin alfabesi ile yazılmış eserlerle başladık ama bu yanlış anlaşılmasın, Arap alfabesi ile yazılmış Kurmanci eserler ile dergileri de bulduğumuzda dijitalleştiriyoruz, teknik altyapı yetersizliği nedeniyle yayınlayamıyoruz. Ancak teknik yardım alabilirsek onları da yayınlarız. Bunun içinde görüşmeler yaptık ve yapıyoruz.” diye konuştu.
Arşivlerinde Felemenkçe, İngilizce, Almanca, Fransızca, İsveççe ve Türkçe dillerinde yazılarında bulunduğuna işaret eden Rifat Sefali, “Türkçe ağırlıklı zaten, ne yazık ki Kuzey Kürdistanlı örgütlerin büyük çoğunluğu dergi ve gazetelerini içimiz acısa da söylemek durumundayız, Türkçe yazmışlar.” dedi.
Okurların dijitalleştirilen ve Arşîva Kurd’de yer alan her şeyi indirebileceğine değinen Sefali, “Programlama konusunda bir takım sorunumuz var ama bunları çözüyoruz. Özellikle Kuzey Kürdistanlı örgütlerin gazeteleri genelde A2 formatı ile çıktığı için dijitalleştirmede sorun yaşıyoruz. Bunları da çözmeye çalışıyoruz.” ifadelerini kullandı.
Zamanla örgüt arşivlerini de dijitalleştirmeye karar verdiklerini kaydeden Sefali, “Birçok örgüte ilişkin dokümantasyon kamuoyunda yok insanlar bilmiyor, o anlamada tüm örgüt, parti, kurum ve kuruluşların, parti programları, tüzükleri varsa kongre konferans kararları ve bildirilerini dijitalleştirerek Kürt hafızasını diri tutalım dedik. Yazılım konusunda bazı sorunlarımız var o sorunları aşarsak partilerle, kurum ve kuruluşlarla ilgili dokümantasyonu önümüzdeki günlerde yapacağız.” açıklamasında bulundu.
-“Türkiye’de devlet arşive girmeyi yasakladı”
Arşiv işlemini Hollanda’daki derneklerine devrettiklerini ve orada fili arşiv yapıldığını vurgulayan Sefali, Avrupa Birliği’nin yanı sıra hiçbir yerden destek almadıklarını çalışmalarını kendi imkanları ile yürüttüklerini söyledi.
“Türkiye’de devlet arşive girmeyi yasakladı ancak, yabancı arama motorları ile arama yapıldığında girilebiliyor.” diyen Sefali, “En azından devlet düzeyinde sahiplenilirse yasaklanmaların önüne geçilir ve kamuoyu bu belgelerden çok daha rahat faydalanır düşüncesiyle Güney Kürdistan Hükümeti ile görüştük. Çünkü bu bir ulusal değerdir bunu yaşatmanın herkesin üzerine olduğunu düşünerek bir teklifte bulunduk.” sözlerini kullandı.
-“Birçok örgütün örgüt arşivi ellerinde yok”
Dokümantasyon bulmada çok zorlandıklarına işaret eden Rifat Sefali, “Birçok örgütün örgüt arşivi bile ellerinde yok. Bu sorun dergi ve gazete konusunda da var, biz hiçbir dergi ve gazeteyi kendi sahibinden bulmadık.” diye konuştu.
Toplumun hafızasını diri tutabilecek ne varsa arşivlediklerinin altını çizen Sefali, şu ifadeleri kullandı:
“Kürtlerle ilgili kim ne yazmışsa tümünü toparlayıp dijitalleştirmeyi uygun gördük. İdeolojik, politik ya da siyasal olarak düşüncelerin tersi de olsa sonuçta arşiv olduğu ve topluluğu ilgilendirdiği için ayıraç koymaksızın elimize geçenleri dijitalleştirdik. Toplumun hafızasını diri tutabilecek ne varsa aldık. 1950’lerde Türkiye Cumhuriyeti devleti bir dergi çıkarıyor. Bu dergi birkaç tanede olsa Zazaca ve Kürtçe yazı yazıyor, Kürt ve Zaza diye bir topluluğun olmadığını savunuyor bu yazılarda ama onu da arşive koyduk. Bunların toplumumuzda okunması ve irdelenmesi için onlara da önem verdik.”
Şu anda arşivlerinde 10 ila 15 bin arasında dergi, gazete ve bülten bulunduğuna değinen Sefali, çalışmalarında ulusal etabı baz aldıklarını ve Kürtlerle ilgili kim ne çalışma yazdıysa onu arşivlediklerini belirterek, “Bunun içinde siyasi bir çerçeve koymadık. Hangi ideolojik politik çevreden olurlarsa olsun Kürtler hakkında ne yazmışlarsa onları dijitalleştirdik aksi halde çok sınırlı bir arşive dönüşürdü.” dedi.
Hazırlayan: Esra İbrahim
