Li dinyayê gelek zarok rastî rewşên dijwar û trawmatîk tên. Şer, koçberî, felaketên xwezayî û şidet hin ji wan sedeman in ku dikarin bandoreke neyînî li ser tendirustiya derûnî û geşedana zarokan bikin. Di vê çarçoveyê de, girîngiya xebatên derûn-civakî bo zarokan zêdetir dibe. Ev xebat ne tenê ji bo dermankirina birînên derûnî yên zarokan herwiha ji bo geşedana şiyanên wan ên civakî û hişmendî jî roleke girîng dilîzin.
Xebatên derûn-civakî ji bo zarokên ku trawma û bûyerên dijwar derbas kirine, gelek girîng in. Ev xebat dikarin bandoreke erênî li ser geşedana fîzîkî, hişmendî û civakî ya zarokan bikin.
Şer û pevçûnên çekdarî, koçberiyên ji mecbûrî, şideta malbatî an civakî, felaketên xwezayî, îstîsmar, windakirina endamên malbatê an kesên nêzîk, nexweşiyên giran an qezayên cidî dikarin bandoreke kûr û demdirêj li ser tendirustiya derûnî û geşedana zarokan bikin. Di encama rûdanên wisa de dibe ku bêxewî û kabûs, tirs û xemgîniya zêde, kêmbûna hêza baldariyê, hêrsbûna zêde, pirsgirêkên pêwendiyên civakî û xwebaweriyê, astengiyên fêrbûnê derbikevin holê.
Xebatên derûn-civakî dikarin alîkariya zarokan bikin ku bi rêyên baştir li gel ezmûnên trawmatîk serederiyê bikin û vegerin jiyaneke normal û bi qalîte. Ev xebat bi gelek awayan sûdmend in. Pêşî, ew alîkariya zarokan dikin ku bi awayekî baştir li gel bîranînên trawmatîk serederiyê bikin û nîşanên wek tirs û xemgîniya zêde kêm bikin. Herwiha, ew dikarin hestên ewlehî û baweriyê li cem zarokan xurt bikin, ku ev ji bo jiyana wan a normal gelek girîng e.
Bi rêya çalakiyên komê û lîstikên hevpar, zarok dikarin şiyanên xwe yên civakî û danûstandinê baştir bikin. Xebatên derûn-civakî dikarin hêza berxwedana zarokan li hember zehmetiyên jiyanê xurt bikin. Di heman demê de, zarok fêr dibin ku çawa hestên xwe nas bikin û bi wan re serederiyê bikin.
Ev xebat herwiha dikarin alîkariya zarokan bikin ku bi awayekî erênîtir li pêşeroja xwe binêrin û hêviyên xwe xurt bikin. Di dawiyê de, zarok fêr dibin ku çawa bi awayekî erênî û aştiyane li gel pirsgirêkan serederiyê bikin. Bi vî awayî, xebatên derûn-civakî dikarin bi gelemperî bandoreke erênî li ser tendirustiya derûnî û geşedana zarokan bikin, û wan ji bo jiyaneke baştir amade bikin.
Xebatên derûn-civakî gelek caran endamên malbatê jî tê de dihewînin, ku ev jî dibe sedema xurtbûna pêwendiyên zarok û malbatê.
Lêkolîneke ku di sala 2019an de li Sûriyeyê hatiye kirin, nîşan dide ku zarokên ku beşdarî bernameya xebatên derûn-civakî bûne, di warê tendirustiya derûnî û pêwendiyên civakî de pêşketineke berbiçav nîşan dane. Zarokên ku beşdarî van xebatan bûne, kêmtir nîşanên trawmayê nîşan dane û şiyanên wan ên hevkariyê zêdetir bûne. (UNICEF, 2019)
Lêkolîneke din destnîşan dike ku xebatên derûn-civakî dikarin bandoreke erênî li ser pêşketina akademîk a zarokên trawmatîzebûyî bikin. Zarokên ku beşdarî van xebatan bûne, encamên baştir di xwendin û matematîkê de bi dest xistine û hêza wan a baldariyê zêdetir bûye. (Save the Children, 2020)
Divê xebatên derûn-civakî li gor çanda herêmê û pêdiviyên taybet yên zarokan bin. Ev yek dê bibe sedema wê yekê ku zarok xwe di nav van xebatan de bêhtir rehet û ewle hîs bikin. Dema ku malbat û civak jî beşdarî van xebatan bibin, bandora van xebatan bêhtir domdar dibe û zarok dikarin piştgiriyeke berdewam bistînin.
Pêwîst e ku pisporên perwerdehiyê û tendirustiya derûnî di van xebatan de cih bigirin. Ev yek dê bibe sedema wê yekê ku xebat bi awayekî zanistî û profesyonel bên birêvebirin. Divê berdewamiya van xebatan hebe û ne tenê wek projeyên demkurt bên dîtin. Xebatên domdar dikarin bandoreke kûrtir û demdirêjtir li ser zarokan bikin.
Bikaranîna huner, lîstik û çalakiyên afirîner dikare bandora van xebatan xurttir bike. Ev rê dide zarokan ku bi awayekî ne-devkî jî xwe îfade bikin û hestên xwe derxin holê.
Divê mamoste jî di warê xebatên derûn-civakî de bên perwerdekirin da ku ew bikarin di jiyana rojane ya dibistanê de jî piştgiriya zarokan bikin.
Wekî encam, xebatên derûn-civakî bo zarokan, bi taybetî ji bo yên ku trawma derbas kirine, dikarin roleke girîng di parastina tendirustiya wan a derûnî û geşedana wan a giştî de bilîzin. Lêbelê, divê ev xebat bi awayekî profesyonel, domdar û li gorî pêdiviyên taybetî yên zarokan bên birêvebirin. Bi vî awayî, em dikarin nifşeke bihêztir, bi tendirustî û bi hêvî mezin bikin.
*Derûnnas, Mêrdîn. drn_s.aslan@hotmail.com
Çavkanî:
1. UNICEF. (2019). Psychosocial Support for Children in Syria: A Case Study.
2. Save the Children. (2020). The Impact of Psychosocial Support on Academic Performance of Traumatized Children in Uganda.
3. Özcan, B., & Kırca, N. (2019). Travmaya maruz kalan çocuklarda psikososyal destek uygulamaları ve hemşirelik yaklaşımı. Psikiyatri Hemşireliği Dergisi, 10(4), 302-308.
4. Erden, G., & Gürdil, G. (2009). Savaş yaşantılarının ardından çocuk ve ergenlerde gözlenen travma tepkileri ve psiko-sosyal yardım önerileri. Türk Psikoloji Yazıları, 12(24), 1-13.
Siyabend Aslan
GD
