Diyarbakır’ın Çınar ilçesindeki Zerzevan Kalesi’nde yürütülen kazılarda, Mithras dinine ait 1900 yıllık yer altı tapınağında, gizli ayinlere katılanların konakladığı alan bulundu.
Ä°lçeye 13 kilometre uzaklıktaki Demirölçek Mahallesi yakınlarında yer alan, Roma Ä°mparatorluÄŸu döneminde “askeri yerleÅŸim” olarak kullanılan Zerzevan Kalesi, kentin önemli turizm deÄŸerleri arasında.
Askeri yerleşimde, dünyada bulunan son Mithras tapınağının ortaya çıkarıldığı kale, bilimsel kazılarla tarihe ışık tutuyor.
UNESCO Dünya Miras Geçici Listesi’nde yer alan tarihi kalede, Kültür ve Turizm Bakanlığı, Valilik, Diyarbakır Müzesi, Çınar Kaymakamlığı ve Dicle Ãœniversitesinin katkılarıyla 2014 yılında baÅŸlatılan kazı çalışmaları sürüyor.
Bugüne kadar 60 dönüm alan üzerinde 12-15 metre yüksekliğinde ve 1200 metre uzunluğunda sur kalıntısı, 21 metre yüksekliğinde gözetleme ve savunma kulesi, kilise, yönetim binası, konutlar, tahıl ve silah depoları, kaya mezarları, su kanalları ile 54 su sarnıcı, yer altı kilisesi, 400 kişinin sığacağı yer altı sığınağı, konutlar ve gizli geçitler, milattan sonra 4. yüzyılda Hristiyanlığın benimsenmesiyle önemini kaybeden, dönemin Mithras dinine ait yer altı tapınağı ve birçok eser gün ışığına çıkarıldı.
Bu yıl baÅŸlayan kazılarda Mithras Tapınağı’na gizli dini tören ve ayinler için gelen davetlilerin konakladığı alana ulaşıldı.
– “Dünyada bulunan son Mithras kutsal alanı”
Kazı BaÅŸkanı Doç. Dr. Aytaç CoÅŸkun, AA muhabirine, Zerzevan Kalesi’nde 10 yıl önce kazı çalışmalarına baÅŸladıklarını belirterek, bu yıl kalenin en önemli alanı olan Mithras kutsal bölgesinde kazıları sürdürdüklerini söyledi.
Mithras kutsal alanının 2017’de tesadüfen bulunduÄŸuna deÄŸinen CoÅŸkun, bu bölgede kazılara baÅŸladıklarında Mithras inancına ait bir yapının olduÄŸunu bilmediklerini ifade etti.
Coşkun, bunun çok önemli bir keşif olduğuna işaret ederek, şöyle dedi:
“Çünkü Roma Ä°mparatorluÄŸu’nun DoÄŸu sınırındaki ilk kutsal alan. Dünyada bulunan son Mithras kutsal alanı. Mithras, Roma Ä°mparatorluÄŸu’nun ezoterik ve gizem inancıdır. Tören ve ayinleri gizlidir. Bütün bu gizli tören ve ayinler Zerzevan Kalesi’nde yer altındaki yapı ve tapınaklarda gerçekleÅŸtiriliyor. Kazılarda yılın belirli dönemlerinde Roma Ä°mparatorluÄŸu’nun farklı yerlerinden gelen ve ezoterik inanca mensup ‘Mithras’çıların kaldıkları yerleri bulduk. Kazıları bu alanda sürdürüyoruz. Çalışmaları bilim dünyasına sunacağız.”
– “Her ülkeden kutsal alanı görmeye gelenler var”
Daha önce tarihi kalede Mithras inancına ait tapınak, yer altı yapısı ve anıtsal giriÅŸin bulunduÄŸunu anımsatan CoÅŸkun, Zerzevan Kalesi’nin en önemli yapısının Mithras kutsal alanı olduÄŸuna dikkati çekti.
Buradaki kazılarla, hakkında hiçbir yazılı belge olmayan bu gizemli inançla ilgili bilgilere ulaşıp, bunları bilim dünyasına sunduklarını dile geçiren Coşkun, konaklama yapılan alandaki çalışmaları ise yıl sonuna kadar tamamlamayı planladıklarını aktardı.
“1900 yıllık Mithras kutsal alanında Roma Ä°mparatorluÄŸu’nun farklı noktalarından gelerek gizli tören ve ayinlere katılan Mithras’çıların konakladıkları yerleri bulmanın heyecanını yaşıyoruz.” diyen CoÅŸkun, Zerzevan Kalesi’nde en çok merak edilen bu alanda çalışmaları yoÄŸunlaÅŸtırdıklarını belirtti.
CoÅŸkun, “Amerika, Ä°ngiltere, Ä°sviçre, Japonya, Rusya baÅŸta olmak üzere her ülkeden Mithras kutsal alanını görmeye gelenler var. Buraya gelen ziyaretçiler Roma Ä°mparatorluÄŸu sınırları içerisindeki en eski ezoterik inancın yaÅŸandığı bölgeyi görmeye geliyorlar. Bölgenin ve ülkenin turizmi açısından bu çok önemli.” diye konuÅŸtu.
– Zerzevan Kalesi ve Mithras Tapınağı
Askeri yerleşim antik yol güzergahında, 124 metre yükseklikteki kayalık tepede bulunan Zerzevan Kalesi, Amida ile Dara arasında stratejik bir noktada yer alıyor.
Konumu itibarıyla bütün vadiye hakim olan, antik ticaret yolu üzerindeki kale, geniş bir alanı kontrol altında tutuyor. Roma sınır garnizonu konumundaki kale, Romalılar ve Sasaniler arasında büyük mücadelelere sahne oldu.
Tarihi, Asur dönemine (MÖ 882-611) kadar giden yerleşimde, Roma döneminde, MS 3. yüzyılda asıl askeri yerleşim inşa edildi, 639 yılına İslam ordularının fethine kadar kesintisiz kullanıldı.
Yerleşimin surları ve yapıları Anastasios I (MS 491-518) ve Justinianos I (MS 527-565) dönemlerinde onarılarak, bazıları ise yeniden inşa edilerek mevcut haline getirildi.
Zerzevan Kalesi’nin kuzeyinde yer alan Mithras tapınağı ise yer altına ana kaya oyularak inşa edildi. Yapının doğu duvarında ana kayaya oyulmuş sütunlar, ortada büyük, yanlarda ise iki küçük niş bulunuyor.
“Mithras” güneÅŸ tanrısı diye biliniyor ve ışığın, savaşın, adaletin, inancın simgesi olarak MS 2. ve 3. yüzyılda Roma Ä°mparatorluÄŸu’nda oldukça yaygınlaşıyor, MS 4. yüzyılda ise Hıristiyanlığın yayılmasıyla yasaklanıyor.
Gizem dini Mithras, Roma’nın egemen olduÄŸu bütün topraklarda özellikle askerler, tüccar ve aristokratlar arasında oldukça yaygınlaşıyor. Dinsel törenleri gizli ve dışarıya tamamen kapalı. Sadece erkeklerin kabul edildiÄŸi bu dine katılanlar yedi aÅŸamadan geçiyor. Törenler yer altında maÄŸaralarda veya tapınaklarda gerçekleÅŸtiriliyor.(AA)
TH
